De rechter spreekt : 4-2014
De grootste verdwijntruc
Mestfraudeur zwaar veroordeeld
Op 2 december werd het echtpaar Johan Foets. en Marleen L. uit Balen Olmen door de correctionele rechtbank van Turnhout veroordeeld in een zaak van grootschalige mestfraude. Er waren bewijzen van het dumpen in waterlopen en grachten van minstens 40.000 ton mest en een winst uit mestfraude van meer dan één miljoen euro
Overbemesting en het MestActiePlan in Vlaanderen
Vlaanderen zit met een gigantische overbemesting. Die wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de bio-industrie: de stallen met varkens-kalver-of kippenteelt. Onder druk van de EU probeerden enkele opeenvolgende regeringen via een MestActiePlan (MAP) die overbemesting wat in te dijken. Probeerden, want het lukt niet zo goed, Europa dreigt met sancties. Zie elders in dit nummer het artikel ‘Geschiedenis mestdecreet’.
Op 2 december werd het echtpaar Johan Foets. en Marleen L. uit Balen Olmen door de correctionele rechtbank van Turnhout veroordeeld in een zaak van grootschalige mestfraude. Er waren bewijzen van het dumpen in waterlopen en grachten van minstens 40.000 ton mest en een winst uit mestfraude van meer dan één miljoen euro
Overbemesting en het MestActiePlan in Vlaanderen
Vlaanderen zit met een gigantische overbemesting. Die wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de bio-industrie: de stallen met varkens-kalver-of kippenteelt. Onder druk van de EU probeerden enkele opeenvolgende regeringen via een MestActiePlan (MAP) die overbemesting wat in te dijken. Probeerden, want het lukt niet zo goed, Europa dreigt met sancties. Zie elders in dit nummer het artikel ‘Geschiedenis mestdecreet’.
Het MAP, de wetgeving die de bemestingswijze regelt, gaat enkel over dierlijke mest, kunstmest is geen onderdeel van de MAP-wetgeving.
In het kort komt het er op neer dat het MAP vastlegt wat de maximum-hoeveelheid mest is die per jaar op een ha landbouwgrond mag. Het MAP bepaalt o.a. ook de periodes wanneer mest op de velden kan gebracht worden. Dat mag bijvoorbeeld niet in de winter, want dan nemen planten geen meststoffen op en sijpelt de (drijf)mest recht door naar het grondwater of spoelt af naar grachten en beken. Ook niet ‘s nachts (en niet op zondag) want dan valt het opbrengen van mest niet te controleren. Het MAP is een erg ingewikkelde reglementering met talrijke talrijke uitzonderingen, we geven hier omwille van de leesbaarheid enkel de bijzonderste richtlijnen.
Veel uitbaters van varkens-en kalvermesterijen zitten sinds het van kracht worden van het MAP met een probleem: ze hebben veel te veel mest en maar weinig grond om de mest op te brengen. Het MAP voorziet oplossingen. Zo kan je je mest transporteren naar een landbouwer die veel grond heeft maar weinig dieren. Die heeft een overschot grond op zijn mestbalans en mag dus mest van andere boeren aannemen. Ook kan je mest afvoeren naar bv hobby-boeren of paardenhouders met veel weiland.
In het kort komt het er op neer dat het MAP vastlegt wat de maximum-hoeveelheid mest is die per jaar op een ha landbouwgrond mag. Het MAP bepaalt o.a. ook de periodes wanneer mest op de velden kan gebracht worden. Dat mag bijvoorbeeld niet in de winter, want dan nemen planten geen meststoffen op en sijpelt de (drijf)mest recht door naar het grondwater of spoelt af naar grachten en beken. Ook niet ‘s nachts (en niet op zondag) want dan valt het opbrengen van mest niet te controleren. Het MAP is een erg ingewikkelde reglementering met talrijke talrijke uitzonderingen, we geven hier omwille van de leesbaarheid enkel de bijzonderste richtlijnen.
Veel uitbaters van varkens-en kalvermesterijen zitten sinds het van kracht worden van het MAP met een probleem: ze hebben veel te veel mest en maar weinig grond om de mest op te brengen. Het MAP voorziet oplossingen. Zo kan je je mest transporteren naar een landbouwer die veel grond heeft maar weinig dieren. Die heeft een overschot grond op zijn mestbalans en mag dus mest van andere boeren aannemen. Ook kan je mest afvoeren naar bv hobby-boeren of paardenhouders met veel weiland.
Door deze mogelijkheid introduceerde het MAP de term ‘mestrechten’. Ben je eigenaar of huurder van een perceel grond, dan heb je de mestrechten op dat perceel. Je kan die mestrechten ook afstaan aan een derde, bv aan een landbouwer met te veel mest. Elke landbouwer is verplicht elk jaar aan de Vlaamse LandMaatschappij VLM, ‘afdeling’ Mestbank de gronden aan te geven waarop hij mestrechten heeft. Is er een perceel dat door twee landbouwers wordt aangegeven, dan krijgen beide landbouwers van de VLM bericht dat één van de twee een foutieve aangifte doet, en vraagt correcties.
Op zich een goede reglementering, maar wel heel fraudegevoelig. Dit is het terrein dat het echtpaar Johan en Marleen Foets uit Balen Olmen meesterlijk bespeelden en wat hun gigantische winsten opleverden.
Mestoverschotten aannemen levert geld op
Bedrijven met te veel mest die geen oplossing vinden om die mest kwijt te geraken betalen aan de Mestbank een vast bedrag per M3 mestsurplus. Of de landbouwer kan de mest naar een mestverwerkingsinstallatie afvoeren, maar dat kost ook geld.
Een boer met veel grond en geen mest, of iedere eigenaar met grond, kan mest aannemen van een boer met mestoverschotten, maar kan daar ook geld voor vragen. Boeren met mestoverschotten willen best betalen om hun mest legaal kwijt te geraken, als de te betalen prijs ervoor een stuk lager is dan de boetes van de Mestbank.
Op zich een goede reglementering, maar wel heel fraudegevoelig. Dit is het terrein dat het echtpaar Johan en Marleen Foets uit Balen Olmen meesterlijk bespeelden en wat hun gigantische winsten opleverden.
Mestoverschotten aannemen levert geld op
Bedrijven met te veel mest die geen oplossing vinden om die mest kwijt te geraken betalen aan de Mestbank een vast bedrag per M3 mestsurplus. Of de landbouwer kan de mest naar een mestverwerkingsinstallatie afvoeren, maar dat kost ook geld.
Een boer met veel grond en geen mest, of iedere eigenaar met grond, kan mest aannemen van een boer met mestoverschotten, maar kan daar ook geld voor vragen. Boeren met mestoverschotten willen best betalen om hun mest legaal kwijt te geraken, als de te betalen prijs ervoor een stuk lager is dan de boetes van de Mestbank.
Sommige landbouwers gingen zich specialiseren in het aannemen en uitrijden van mest van boeren met mestoverschotten. Ze kunnen mestopslagplaatsen aanleggen en daarvoor van de Mestbank een vergunning krijgen. Dat is wat het Olmense echtpaar deed. Het echtpaar zelf had geen landbouwdieren meer, maar in hun vervallen stallen lagen nog wel enkele mestkelders.
Ze bouwden nog een extra grote mestkelder bij: ongeveer 100 meter lang en 10 meter breed, en enkele meters diep. Goed voor naar schatting 2500 m3 drijfmest. Laat maar komen, de mest van boeren met mestoverschotten. Bij J.F. betaal je minder dan bij de mestbank.
Nu was het zaak om aan voldoende landbouwgrond met mestrechten te komen, want het echtpaar had maar een paar lapjes grond.
Mestrechten – op papier
Er zijn wel wat trukken om mestrechten van gronden te verkrijgen. Hier volgen er enkele:
Dat geeft een enorm potentieel aan te verwerven mestrechten. Dit zijn enkele manieren om ze op je naam te krijgen:
Dat systeem van fraude met mestrechten werkt zo goed, omdat er op fraudeleuze aangiftes geen straffen staan. Je kan jaar na jaar frauderen en foute aangiftes doen, al wat je kan overkomen is dat je de percelen met dubbele aangiftes niet kunt claimen.
Dat is wat het echtpaar uit Olmen deed. Zo gaven ze voor meer dan 1000 ha landbouwpercelen aan de Mestbank aan. Allemaal percelen waarop ze geen enkele mestrechten hadden. Dat ging goed, jarenlang.
Ze bouwden nog een extra grote mestkelder bij: ongeveer 100 meter lang en 10 meter breed, en enkele meters diep. Goed voor naar schatting 2500 m3 drijfmest. Laat maar komen, de mest van boeren met mestoverschotten. Bij J.F. betaal je minder dan bij de mestbank.
Nu was het zaak om aan voldoende landbouwgrond met mestrechten te komen, want het echtpaar had maar een paar lapjes grond.
Mestrechten – op papier
Er zijn wel wat trukken om mestrechten van gronden te verkrijgen. Hier volgen er enkele:
- De meeste hobby-boeren, kleine paardenhouders of schapenhouders geven hun gronden niet aan bij de Mestbank, want ze hebben maar een paar dieren en geen mestoverschotten.
- Braakliggende gronden worden, vermits niet in landbouwgebruik en meestal niet in eigendom van een landbouwer, niet aangegeven bij de mestbank.
- Idem voor niet bebouwde bouwgronden, nog niet gebruikte industrieterreinen, overhoekjes, pas beboste gronden, natuurterreinen, moerassen, percelen met weekendvijvers, sportvelden, grote tuinen en noem maar op.
Dat geeft een enorm potentieel aan te verwerven mestrechten. Dit zijn enkele manieren om ze op je naam te krijgen:
- De mestfraudeur vraagt een paardenhouder met bv 10 ha hooi- en weiland of hij zijn gronden aangeeft bij de mestbank. Als dat niet het geval is, dan vraagt de fraudeur of hij ze mag aangeven want ‘ik heb een paar hectaren tekort voor de mestbank, en jij hebt er toch geen last van’. In dit concrete geval: Johan Foets organiseerde bv ook wedstrijden voor tractors en was nogal populair, dan lukt zoiets gemakkelijk.
- De mestfraudeur heeft de perceelsnummers van een hele reeks braakliggende gronden, moerassen, sportvelden en industrieterreinen opgezocht. Hij geeft ze aan bij de mestbank voor mestrechten.
- De fraudeur maakt het zich gemakkelijk. Hij neemt alle percelen van een hele regio, en geeft alle gronden daarop aan bij de Mestbank. Van de Mestbank krijgt hij een geweldig lange lijst terug met gronden die dubbel worden aangegeven. Ok, zegt de fraudeur, sorry Mestbank, die percelen heb ik foutief aangegeven. En zo weet hij ineens welke percelen niet worden aangegeven. Dat zijn dan meteen de zijne.
Dat systeem van fraude met mestrechten werkt zo goed, omdat er op fraudeleuze aangiftes geen straffen staan. Je kan jaar na jaar frauderen en foute aangiftes doen, al wat je kan overkomen is dat je de percelen met dubbele aangiftes niet kunt claimen.
Dat is wat het echtpaar uit Olmen deed. Zo gaven ze voor meer dan 1000 ha landbouwpercelen aan de Mestbank aan. Allemaal percelen waarop ze geen enkele mestrechten hadden. Dat ging goed, jarenlang.
Mest kwijtraken – in praktijk
Met een massa gronden met mestrechten op zak ging het Olmens echtpaar aan de slag. Mestvervoerders brachten mest uit heel Vlaanderen aan. Het echtpaar had goede relaties met Ludo Delcroix, broer van de beruchte ex-minister Leo Delcroix. Ludo was o.a. zaakvoerder van een bedrijf dat veestallen voor varkens en kalverindustrie bouwde. Deze Delcroix kende dus een pak landbouwers met problemen van mestoverschotten.
Al snel bleken de mestkelders in Omen veel te klein voor al de aangevoerde mest. Geen probleem, daar waren de mestkelders op voorzien.
Om te beginnen was de bodem van de grote mestkelder niet water (en mest) dicht. De constructie van de stal moest snel gebeuren, en bij het drogen ging de betonnen bodem scheuren. Des te beter, dan kon al direct een deel van de mest de bodem insijpelen. Stap 1 om veel mest kwijt te geraken.
Stap 2 was de bouw van overlooppijpen aan de bovenkant van de mestkelder. In die 100 meter lange mestkelder zit om de 10 meter wel een overlooppijp van 30 cm diameter. Zit de kelder bomvol, en de volgende tractor met mestciterne komt aangereden, dan is dat geen probleem. Pomp de mest er maar bij, via de overlopen loopt die wel in de dichtstbijzijnde gracht.
Eerste onderzoeken naar J.F. en M.L.
Natuurlijk was er bij de Mestbank al een lichtje gaan branden dat er iets niet klopte bij het Olmense echtpaar. Er waren al heel wat klachten binnengekomen over overlopende mestkelders en er werden enkele onderzoeken uitgevoerd waaruit bleek dat heel wat niet in orde was. Van een buur-landbouwer stierven zelfs enkele koeien omdat drijfmest van Foets over hun weides liep. Toen dat in de pers kwam, verdedigde compagnon Ludo Delcroix de landbouwer door te beweren dat het de buur zelf was die de mest loosde.
Ook waren er duidelijke aanwijzingen dat de aangifte van gronden met mestrechten niet zuiver op de graat waren, in 2003 werd daar zelfs een uitgebreid onderzoek naar uitgevoerd. Maar om heel duistere redenen belandde alles in de doofpot.
Tot die dag, einde januari 2010.
Mestbeek
Foets zijn grote mestkelder liep lustig over. Maar ook de oude mestkelders in de vervallen stallen zaten potvol. Te vol eigenlijk, de mest dreef met bakken naar buiten. Johan F. nam een pomp, en hevelde de mest uit deze mestputten over naar de Heiloop, een beek die achter zijn bedrijf liep. Het was al eerder gebeurd, maar deze keer was het nog volop dag.
De Heiloop is een geklasseerde waterloop, die langs natuurgebied Scheps loopt, doorheen het natuurgebied Griesbroek van Natuurpunt en dan in de Grote Nete terechtkomt.
Die dag zag de Heiloop pikzwart, en stonk. Zelfs een paar kilometers stroomafwaarts het lozingspunt was de Heiloop nog steeds zwart. Dat viel op. Er kwamen klachten binnen bij de politie. Die ter plaatse kwam en een PV opstelde.
Dat PV was de druppel die de emmer deed overlopen. Alle vorige klachten en onderzoeken werden opnieuw te boven gehaald. Met verwondering werden die gelezen: waarom was daar niets mee gebeurd. Een onderzoeksrechter werd op de zaak gezet, en die spitte alles deftig uit. De resultaten waren onthutsend.
Resultaten van het onderzoek
De twee beklaagden ontvingen tussen 2006 en 2010 ongeveer 170.000 ton mest van boeren met een mestoverschot. Van minstens 40.000 ton mest kon aangetoond worden dat deze geloosd werden via de sloten en omliggende gronden van het bedrijf. Slechts voor een paar honderd ton kon het landbouwerskoppel bewijzen dat deze mest legaal verwerkt werd. De winsten die hiermede werden gemaakt zijn door het parket geraamd op 1.420.000 euro. Het Openbaar Ministerie omschreef het tijdens de rechtszaak zelf als ‘de grootste verdwijntruc in Vlaanderen’.
De milieuschade door de lozingen in oppervlaktewater en de overbemesting van percelen is niet te becijferen
Eindelijk: de rechter spreekt
Op 2 december 2014 velde de Turnhoutse rechter François Caers het vonnis, en dat was niet mals voor Johan Foets en zijn echtgenote :
De grote mestkelder werd twee jaar geleden al, op bevel van de overheid, afgebroken. Of het echtpaar de boetes zullen betalen, is nog onduidelijk, want ze lieten hun bedrijf bankroet verklaren.
Opvallend was dat de Turnhoutse rechter op de zitting zowel het gemeentebestuur van Balen, als de politie een veeg uit de pan gaf voor hun lakse optreden al die jaren.
Het vervolg
De Mestbank heeft ook nog een zaak lopen tegen Foets en zijn vrouw. Die startte in 2006 en ligt nu in het hof van beroep in Brussel. De Mestbank schreef in dit dossier bijna 814.000 euro aan boetes uit. Het hof van beroep besliste het vonnis van de rechter in Turnhout af te wachten om uitspraak te doen. Dat vonnis er nu. Waarschijnlijk wordt deze boete kortelings via de uitspraak in beroep aan de beklaagde toegevoegd.
MVB
Al snel bleken de mestkelders in Omen veel te klein voor al de aangevoerde mest. Geen probleem, daar waren de mestkelders op voorzien.
Om te beginnen was de bodem van de grote mestkelder niet water (en mest) dicht. De constructie van de stal moest snel gebeuren, en bij het drogen ging de betonnen bodem scheuren. Des te beter, dan kon al direct een deel van de mest de bodem insijpelen. Stap 1 om veel mest kwijt te geraken.
Stap 2 was de bouw van overlooppijpen aan de bovenkant van de mestkelder. In die 100 meter lange mestkelder zit om de 10 meter wel een overlooppijp van 30 cm diameter. Zit de kelder bomvol, en de volgende tractor met mestciterne komt aangereden, dan is dat geen probleem. Pomp de mest er maar bij, via de overlopen loopt die wel in de dichtstbijzijnde gracht.
Eerste onderzoeken naar J.F. en M.L.
Natuurlijk was er bij de Mestbank al een lichtje gaan branden dat er iets niet klopte bij het Olmense echtpaar. Er waren al heel wat klachten binnengekomen over overlopende mestkelders en er werden enkele onderzoeken uitgevoerd waaruit bleek dat heel wat niet in orde was. Van een buur-landbouwer stierven zelfs enkele koeien omdat drijfmest van Foets over hun weides liep. Toen dat in de pers kwam, verdedigde compagnon Ludo Delcroix de landbouwer door te beweren dat het de buur zelf was die de mest loosde.
Ook waren er duidelijke aanwijzingen dat de aangifte van gronden met mestrechten niet zuiver op de graat waren, in 2003 werd daar zelfs een uitgebreid onderzoek naar uitgevoerd. Maar om heel duistere redenen belandde alles in de doofpot.
Tot die dag, einde januari 2010.
Mestbeek
Foets zijn grote mestkelder liep lustig over. Maar ook de oude mestkelders in de vervallen stallen zaten potvol. Te vol eigenlijk, de mest dreef met bakken naar buiten. Johan F. nam een pomp, en hevelde de mest uit deze mestputten over naar de Heiloop, een beek die achter zijn bedrijf liep. Het was al eerder gebeurd, maar deze keer was het nog volop dag.
De Heiloop is een geklasseerde waterloop, die langs natuurgebied Scheps loopt, doorheen het natuurgebied Griesbroek van Natuurpunt en dan in de Grote Nete terechtkomt.
Die dag zag de Heiloop pikzwart, en stonk. Zelfs een paar kilometers stroomafwaarts het lozingspunt was de Heiloop nog steeds zwart. Dat viel op. Er kwamen klachten binnen bij de politie. Die ter plaatse kwam en een PV opstelde.
Dat PV was de druppel die de emmer deed overlopen. Alle vorige klachten en onderzoeken werden opnieuw te boven gehaald. Met verwondering werden die gelezen: waarom was daar niets mee gebeurd. Een onderzoeksrechter werd op de zaak gezet, en die spitte alles deftig uit. De resultaten waren onthutsend.
Resultaten van het onderzoek
De twee beklaagden ontvingen tussen 2006 en 2010 ongeveer 170.000 ton mest van boeren met een mestoverschot. Van minstens 40.000 ton mest kon aangetoond worden dat deze geloosd werden via de sloten en omliggende gronden van het bedrijf. Slechts voor een paar honderd ton kon het landbouwerskoppel bewijzen dat deze mest legaal verwerkt werd. De winsten die hiermede werden gemaakt zijn door het parket geraamd op 1.420.000 euro. Het Openbaar Ministerie omschreef het tijdens de rechtszaak zelf als ‘de grootste verdwijntruc in Vlaanderen’.
De milieuschade door de lozingen in oppervlaktewater en de overbemesting van percelen is niet te becijferen
Eindelijk: de rechter spreekt
Op 2 december 2014 velde de Turnhoutse rechter François Caers het vonnis, en dat was niet mals voor Johan Foets en zijn echtgenote :
- Voor Foets een celstraf van 15 maanden, waarvan 7 maanden met uitstel en 8 maanden effectief, en een boete van 150.000 euro, waarvan 90.000 met uitstel. Voor zijn vrouw 12 maanden gevangenisstraf, waarvan 6 maanden met uitstel, en een boete van 90.000 euro waarvan 30.000 met uitstel.
- De winsten uit de mestfraude, 1.142.272 euro, zijn verbeurd verklaard. Het koppel mag de komende tien jaar geen zelfstandige zaak meer exploiteren.
- De buur van het echtpaar die grote schade ondervond door de overlopende mestkelders werd 7.500 euro schadevergoeding toegewezen. ‘Daarmede kan ik net mijn advocaat betalen’ verklaarde deze.
De grote mestkelder werd twee jaar geleden al, op bevel van de overheid, afgebroken. Of het echtpaar de boetes zullen betalen, is nog onduidelijk, want ze lieten hun bedrijf bankroet verklaren.
Opvallend was dat de Turnhoutse rechter op de zitting zowel het gemeentebestuur van Balen, als de politie een veeg uit de pan gaf voor hun lakse optreden al die jaren.
Het vervolg
De Mestbank heeft ook nog een zaak lopen tegen Foets en zijn vrouw. Die startte in 2006 en ligt nu in het hof van beroep in Brussel. De Mestbank schreef in dit dossier bijna 814.000 euro aan boetes uit. Het hof van beroep besliste het vonnis van de rechter in Turnhout af te wachten om uitspraak te doen. Dat vonnis er nu. Waarschijnlijk wordt deze boete kortelings via de uitspraak in beroep aan de beklaagde toegevoegd.
MVB