De wolf in Europa: 2016
Hoe gaat het de wolf in Europa dezer dagen? Goed, zonder meer.
Wolven komen in alle Europese landen voor. Uitzonderingen zijn, op enkele sporadische waarnemingen, de Benelux en Hongarije, en volledig wolvenvrije eilandlanden zoals Engeland, Ierland, IJsland en Malta.
Er waren kleine wolvenpopulaties in Frankrijk, Spanje, Portugal en Italië. Die zijn uitgebreid. Maar de grote wolventoename komt uit het oosten. De totale Europese populatie wordt op meer dan 10 000 individuen geschat.
De meest opvallende trend is eigenlijk dat de wolf, die voor de jaren 90 enkel voorkwam in de grote Europese natuurgebieden, zijn leefgebied heeft uitgebreid naar het cultuurlandschap. De wolf heeft zich aangepast aan de mens en is een cultuurvolger geworden, waardoor zijn potentieel leefgebied verhonderdvoudigd is. Henk Revoort, beheerder van het faunafonds in Nederland: ‘Het natuurbeleid heeft erg weinig te maken met een eventuele terugkomst van de wolf. Wolven trekken zich niets aan van het natuurbeleid, dat zie je in Duitsland nu heel duidelijk. De wolf gaat niet specifiek in natuurgebieden zitten. Als er ergens voldoende rust en dekking is in een gevarieerd landschap, dan komt die wolf wel een keer’. Er kan veel gebeuren op 15 jaar.
Polen
Na de 2de Wereldoorlog nam het aantal wolven in Polen sterk toe. Veel natuurlijke gebieden waren door de bevolking verlaten, en in de grensgebieden woonde bijna helemaal niemand meer. Rond 1950 leefden er een 1000 Poolse wolven, maar vanaf 1955 startte het ministerie van Bosbouw een uitroeiingscampagne. Afschot, vergiftiging, jongen uitgraven en een premie van 1000 Zlotys (toen een gemiddeld maandsalaris) per gedode wolf, het werkte.
In 1975 liepen er in Polen nog een 100-tal wolven rond.
In 1989 viel het IJzeren Gordijn. De nieuwe democratie Polen gaf ruimte aan honderden NGO’s, waarvan talrijke milieu- en natuurbeschermingsgroeperingen. In 1992 werd de wolf beschermd in de provincie Poznan, 6 jaar later gold de bescherming voor het hele land. Daarmee was Polen het enige Oost-Europese land dat wolven beschermde voor de toetreding tot de EU. De rol van de wolf in het ecosysteem was het belangrijkste argument voor het toekennen van de beschermde status.
Sindsdien is de populatie gestaag toegenomen. Nu zijn er 950 à 1000 Poolse wolven, die hun bijdrage leveren aan de uitbreiding naar het westen. Poolse biologen berekenden dat het land tussen 1450 en 1540 wolven kan huisvesten.
Sinds Polen EU-lid is, zijn ook de Europese natuurbeschermingsregels van kracht. De wolf is een Bijlage II-soort van de EU-habitatrichtlijn. Polen heeft meer dan zeventig Natura-2000 gebieden aangeduid voor de bescherming van de habitat van de wolf.
Zelfs in het natuurrijke Polen is het landschap te gefragmenteerd voor wolven. Er zijn te veel geïsoleerde wolvenpopulaties, wat kans geeft op genetische verarming. Polen werkt dan ook aan ‘ontsnippering’ van leefgebieden. Zo vereist de Poolse wet dat nieuwe snelwegen geheel moeten worden ingerasterd, om aanrijdingen met wild te voorkomen, en ecoducten moeten worden aangelegd.
Een klassiek probleem is aanvallen op landbouwhuisdieren. In de periode 2004-2011 werden jaarlijks tussen de 800 en 1200 stuks vee gedood door wolven (zowat 1 stuk vee per wolf per jaar, dat valt nogal mee). De staat compenseert deze schade. Er wordt geen vergoeding uitgekeerd als vee ’s nachts onbeschermd is achtergelaten op een afgelegen weiland. De overheid ondersteunt projecten waarbij boeren worden voorzien van waakhonden en elektrische rasters met in de wind flapperende linten.
Polen leeft al eeuwen met wolven, er zijn geen incidenten bekend van wolven die mensen aanvallen. Herbert Prins, hoogleraar Resource Ecology van Wageningen UR: Ik sprak laatst Poolse vrouwen die dagelijks het oerwoud in gingen en daar altijd te maken hadden met wolven. Daar waren ze volstrekt niet bang voor. Ze waren als vrouw veel banger voor vreemde mannen die ook in het bos liepen.
Slovakije
Er leven een 300 wolven in Slovakije. Via dit land trokken wolven door naar het Beierse woud in Duitsland.
Roemenië
Roemenië heeft de hoogste wolvendichtheid van de Europese Unie. Te danken aan de ruige bergketen Karpaten, die 60% van Roemenië beslaat.
In Roemenië lopen een 2500 tot 3000 wolven rond. Nog straffer is het aantal Roemeense bruine beren: 4000 tot 5000 dieren. Er zijn gebieden met een dichtheid van één beer per 10 km2. Het zegt iets over de wildernissen in dat land.
Bekend zijn de wolven van de stad Brasov (350 000 inwoners). Die wonen in de bossen rond de stad, maar trekken ‘s nachts de stad in om op ratten, katten en honden te jagen. Af en toe wordt een hondenteef niet opgegeten, maar gedekt. Zodat er drie maanden later ook wolf/hond-kruisingen ronddartelen.
Soms zijn de wolven ’s morgens te laat om de ochtendspits voor te zijn op weg naar hun schuilplaatsen. De Roemenen zien het niet. Ze denken: daar loopt weer zo’n magere verwaarloosde hond.
Ook in Roemenië wordt vee, vooral schapen, slachtoffer van wolven. Herders in Roemenië beschikken al eeuwen over goede hondenrassen, zoals de Ciobanesc Romanesc Carpatin, die getraind worden om wolven te verjagen. Dat maakt dat herders kunnen samenleven met de wilde roofdieren.
Het WWF startte onlangs een actie om de natuurgebieden in de Karpaten, en in het bijzonder de wolf en de bruine beer, beter te beschermen. In Roemenië is de wolf, zoals elders in de EU, een beschermde diersoort. Er zijn 17 nationale parken, maar er wordt amper geld geïnvesteerd in natuurbescherming of de nationale Parken. WWF beseft goed dat de Karpaten unieke natuurgebieden zijn in Europa, en wil dat versterken.
Zuid-Oost Europa: Griekenland-Macedonië-Bulgarije en Turkije
Vluchtelingen bedreigen wolvenstand
Het gaat de wolven goed in Europa. Maar de oorlogen in Afghanistan en Syrië zijn ook voor de wolven geen goede evolutie.
Om de vluchtelingenstroom in te dijken, zijn vele landen begonnen hekken van ondoordringbaar prikkeldraad langs hun grenzen te bouwen. Stevige hoge hekken van dichtgeweven draad waarrond rollen van de venijnigste prikkeldraad, de concertinadraad of ‘scheermesjesdraad’ worden gehangen. Geen doorkomen meer aan.
Een hek houdt niet enkel mensen tegen. Alles wat kleiner is dan een konijn geraakt er misschien nog door, maar daar houdt het op. Terwijl Europese landen miljoenen investeren in ecopassages, worden elders nieuwe barrières opgetrokken.
Er staan hekken tussen Griekenland en Macedonië, tussen Griekenland en Bulgarije, tussen Griekenland en Turkije, tussen Kroatië en Slovenië en tussen Servië en de Hongaarse grens.
Zo is het hek tussen Hongarije en Servië 175 kilometer lang, een dubbel hek van 4 meter hoog, 2 meter diep in de grond gegraven en voorzien van scheermesjesdraad. Het hek werd onlangs doorgetrokken langs de grens met Kroatië en Slovenië. En er wordt nu verder gebouwd aan de grens met Roemenië.
Aan de grens van Kroatië en Slovenië loopt één van de meest waardevolle natuurgebieden van de Balkan: Gorski Kotar. Dit reservaat herbergt wolven, bruine beren en een kleine populatie Dalmatische Lynxen, Europa’s grootste zeldzame katachtige. Er zitten er een twintigtal in Slovenië en een veertigtal in Kroatië. Die dieren kunnen geen contact meer met elkaar maken. De kans op inteelt wordt nu veel groter. Geregeld worden ook herten gevonden die zijn omgekomen in de prikkeldraad.
Biologen van de universiteit van Zagreb hadden in 2014 een 4-tal beren uitgerust met een zender. Daardoor wisten ze dat de beren vaak de grens overstaken. Vanaf 2016 kan het niet meer. En wolven leggen grotere afstanden af dan beren.
Onderzoeker Djuro Huber van de universiteit van Zagreb: We hebben jarenlang gewerkt om het effect van de snelweg die door het natuurgebied van Gorski Kotar loopt te neutraliseren met ecoducten. En nu bouwt men van de ene dag op de andere een prikkeldraadversperring, wat al onze inspanningen teniet doet.
De grens tussen Griekenland, Bulgarije en Turkije is belangrijk voor de wolf en zijn aanverwante soort de goudjakhals. De wolf heeft het grootste territorium nodig, en biologen vrezen voor de wolf nu zijn leefgebied in stukken werd geknipt.
Europees Rusland en Wit-Rusland
Dit zijn de echte wolvenlanden met een populatie van meer dan 10 000 dieren en een belangrijke bron van jonge wolven die westwaarts trekken. De cijfers moeten wel gerelativeerd worden: Rusland en Wit-Rusland zijn samen een enorm grote oppervlakte. Deze landen hebben heel uitgestrekte natuurgebieden, maar door de strenge winters is de wildstand niet heel dicht. De wolven hebben heel grote territoria nodig.
De wolf is er niet beschermd en er wordt volop op gejaagd door Russen, en door buitenlanders. De jacht op de wolf is helemaal niet zo duur, want de wolven worden er als schadelijke diersoort beschouwd.
‘De jacht van de wolf wordt geevalueerd door vele mensen als een grote uitdaging die vrij een moed vereist. De wolf jacht is mogelijk vanaf November tot Februari’ adverteert een jachtreisorganisatie op haar website over de wolvenjacht in Wit-Rusland. Hopelijk is de jachtgids beter dan de vertaler.
Zelfs de Wit-Russische kandidaat voor het Eurosongfestival had iets met wolven. De popzanger Ivan (Alexander Ivanov) mixte wolvengehuil in zijn lied ‘Help you fly’. Ivan heeft een tamme wolvin, Shakira, en wou op de halve finale in Stockholm optreden met echte wolven, maar dat was verboden door de wedstrijdorganisatie. Hij moest het dan maar met projecties doen.
Duitsland: wolf terug in Saksen
In Saksen, aan de oostgrens van Duitsland, keerde de wolf na honderd jaar afwezigheid terug. Het had wel wat voeten in de aarde. Heel wat wolven sneuvelden door landmijnen langs het IJzeren Gordijn. Anderen verongelukten bij het oversteken van snelwegen.
De overheid zorgde, dank zij een wolvenbeheersplan, dat burgers en boeren voorbereid waren op de komst van de wolf.
In 1904 stierf de wolf in Duitsland uit. Na de Tweede Wereldoorlog werden er weer enkele gezien, maar dat duurde niet lang.
In 1998 staken de eerste wolven de grens over. Sinds 1990, na de Duitse eenwording, werden wolven ook in Oost-Duitsland beschermd. Maar pas in 2000 vestigden de eerste wolven zich definitief in Saksen. Een roedel die in het natuurgebied Musheide jongen groot bracht, was waarschijnlijk afkomstig uit Noordoost-Polen. Nu zijn er in Saksen al een 15 wolvenroedels of wolvenparen bekend, in heel Duitsland een 32 of in totaal meer dan 100 volwassen wolven. In 2014 werden 27 wolvenroedels in het land gespot.
Opmerkelijk is dat er twee roedels nabij Hamburg leven. Dat is een 200 km van de Nederlandse en Belgische grens.
Saksen is de eerste Duitse deelstaat met een eigen wolvenbeheersplan. Het plan richt zich op monitoring, bescherming, schadepreventie, public relations en communicatie. Vertegenwoordigers uit landbouw, natuurbescherming, jacht, wetenschap en overheden hebben samen het plan opgesteld. Het beheersplan moet vooral een conflictarm samenleven van wolf en mens mogelijk maken. Zo bevat het plan adviezen voor veehouders en regels voor betaling voor door wolven veroorzaakte schade. Ook werd door de Naturschutzbund Deutschland een campagne ‘Willkommen Wolf’ opgestart, met o.a. verspreiding van informatiebrochures en educatief materiaal. Hierdoor was er in Duitsland een positieve kijk op de terugkomst van de wolf.
Er werden enkele wolven illegaal gedood door jagers, maar het aantal viel nogal mee. Jagers in wolvengebieden in Duitsland erkennen ook dat 10 jaar na de aanwezigheid van de wolf er geen enkel afname in het wildafschot te zien is. Dat wil zeggen dat wolven de wildstand niet sterk omlaag brengen en er voor de jagers in wolvengebied nog voldoende te jagen is.
Uit prooirestenonderzoek blijkt dat de voeding van Saksische wolven bijna volledig bestaat uit wilde hoefdieren, met ree helemaal bovenaan. Onbeschermd vee blijft een licht knelpunt: tussen 2002 en 2012 werden 387 landbouwhuisdieren, vooral schapen, gedood of verwond, een 35 dieren per jaar. Vooral in gebieden die pas door de wolf zijn gekoloniseerd, is er schade. Eenmaal de veehouders zich op de aanwezigheid van wolven hebben ingesteld, neemt de schade af. Elektrische rasters blijkt de meest succesvolle manier te zijn om schade aan landbouwhuisdieren te voorkomen.
De Saksische wolven resideren in natuurgebieden of andere rustige terreinen zoals militaire zones, maar ’s nachts trekken ze ook het boerenland in, tot aan de dorpsranden. Ze zijn hier duidelijk cultuurvolger.
Soms doet een wolf ook eens het omgekeerde van wat verwacht wordt. De Duitse wolf Alan ging niet west, maar oost. Hij legde 1500 kilometer af om in Wit-Rusland aan te komen. Daar merkte hij dat het er al te druk was met wolven en liep terug.
Saksen is een van de armere deelstaten van Duitsland. In deze ontvolkende regio (goed voor de wolf) zijn er nogal eens protesten van extreem-rechts tegen de regering. De krant Die Frankfurter Allgemeine schreef in augustus 2015 daarover: ‘Vooral ouderen zijn achtergebleven en zij voelen zich in de steek gelaten. Zij hebben het gevoel dat hun politici meer begaan zijn met de terugkeer van de wolf in hun regio dan met leegstaande scholen of artsen-praktijken’.
Spanje
In Spanje leven nu een 2000 wolven, de grootste Europese populatie na Rusland en Roemenië.
In Zuid-Europa hebben landbouwhuisdieren, in tegenstelling tot Oost-Europa, een belangrijk aandeel in het voedselpakket van wolven. Waarschijnlijk speelt overbejaging van wild daarin een grote rol. Het hoofdvoedsel van Spaanse wolven bestaat voor 70 procent uit de kadavers van schapen, voor de rest uit klein wild, maar ook honden. Met hun naaste verwanten onderhouden wolven dus een dubbele relatie, die ook in Italië en in Polen is vastgesteld.
Net zoals veel wolven in andere Europese streken leven ze buiten de natuurgebieden ook vaak in boerenlandschap.
Portugal
In Portugal wordt de wolvenstand op 120 stuks geschat. De situatie is vergelijkbaar met Spanje. Ook hier is de jachtdruk groot, wat het prooidierbestand voor wolven verkleint. Meer kans op veeslachtoffers dus.
Italië
Sinds de jaren ’90 is de wolf vanuit een kritieke restpopulatie uit Zuid-Italië weer in Noord-Italië gevestigd. Er leven nu een 500 tot 700 wolven in Italië.
Frankrijk
Frankrijk heeft een 200-300 wolven, waarvan de eerste het land via Italië zijn binnengekomen en zich vestigden in het Nationale park Mercantour.
Er zijn conflicten tussen schapenboeren en beheerders van Nationale parken omwille van veeslachtoffers door wolven. Zo werd in de provincie Hautes Alpes al eens een parkbeheerder ontvoerd door woedende schapenhouders.
In de Vogezen, niet zo ver van de Belgische grens, worden geregeld wolven gespot.
Scandinavië
Noorwegen, Zweden en Finland zijn uiterst geschikt leefgebied voor de wolf. Maar een sterke jachtlobby en rendierhouders zorgen dat de wolvenstand op een erg laag peil blijft. De populatie wolven van Noorwegen en Zweden samen wordt op een 290 tot 325 dieren geschat, waarvan het grootste deel in Zweden loopt. De Finse populatie bestaat uit een 180 tot 200 dieren. Er is een overlap met Rusland.
Er is in alle geval een vooruitgang in Scandinavië. Door bejaging waren er rond 1960 helemaal geen wolven meer in Noorwegen en Zweden. Vanaf de jaren 70 staken een aantal wolven de grens met Rusland en Finland over en sindsdien is de wolf er terug inheems.
In 2012 werd voor het eerst in ongeveer 200 jaar een wolf gesignaleerd in Denemarken. Een paar dagen later werd het beest dood teruggevonden in de buurt van Thy, in het noorden van het land. Na onderzoek bleek de wolf afkomstig uit Lausitz, een wolvengebied in Duitsland. Kort na de dood van de eerste wolf werd een tweede wolf gesignaleerd bij Ringkøbing. In 2014 is door middel van DNA-analyse vastgesteld dat er in Denemarken al minstens 11 verschillende wolven hebben rondgelopen in de laatste twee jaar.
VSA (niet Europa natuurlijk :-))
In 1926 werd de laatste wolf in Yellowstone afgeschoten. In de VS waren wolven rond 1930 zo goed als uitgestorven. Enkel in het noordelijk Midwesten leefden nog wolvenroedels.
In 1995 startte de US Fish en Wildlife Services een herintroductieproject met 66 wolven uit Canada. De wolven werden uitgezet in Yellowstone National Park (900 000 ha) in de Rocky Mountains en in natuurgebieden in centraal Idaho. Ondertussen waren al een paar wolven zelf de grens van Canada met Montane overgestoken.
Eind 2008 waren er in de noordelijke Rocky Mountains-staten minstens 1645 wolven. Het aantal wolven stijgt of daalt nu niet zo sterk meer en is in evenwicht met de omgeving. In het park is het jaarlijkse sterftecijfer 20%, buiten de parkgrenzen 30%, deels door (illegaal) afschot. Er zijn 10 wolvenroedels binnen de parkgrenzen, een zestal erbuiten. De grootte van een territorium wolven in Yellowstone schommelt tussen de 50 000 en 13 000 ha per roedel.
Wolven komen in alle Europese landen voor. Uitzonderingen zijn, op enkele sporadische waarnemingen, de Benelux en Hongarije, en volledig wolvenvrije eilandlanden zoals Engeland, Ierland, IJsland en Malta.
Er waren kleine wolvenpopulaties in Frankrijk, Spanje, Portugal en Italië. Die zijn uitgebreid. Maar de grote wolventoename komt uit het oosten. De totale Europese populatie wordt op meer dan 10 000 individuen geschat.
De meest opvallende trend is eigenlijk dat de wolf, die voor de jaren 90 enkel voorkwam in de grote Europese natuurgebieden, zijn leefgebied heeft uitgebreid naar het cultuurlandschap. De wolf heeft zich aangepast aan de mens en is een cultuurvolger geworden, waardoor zijn potentieel leefgebied verhonderdvoudigd is. Henk Revoort, beheerder van het faunafonds in Nederland: ‘Het natuurbeleid heeft erg weinig te maken met een eventuele terugkomst van de wolf. Wolven trekken zich niets aan van het natuurbeleid, dat zie je in Duitsland nu heel duidelijk. De wolf gaat niet specifiek in natuurgebieden zitten. Als er ergens voldoende rust en dekking is in een gevarieerd landschap, dan komt die wolf wel een keer’. Er kan veel gebeuren op 15 jaar.
Polen
Na de 2de Wereldoorlog nam het aantal wolven in Polen sterk toe. Veel natuurlijke gebieden waren door de bevolking verlaten, en in de grensgebieden woonde bijna helemaal niemand meer. Rond 1950 leefden er een 1000 Poolse wolven, maar vanaf 1955 startte het ministerie van Bosbouw een uitroeiingscampagne. Afschot, vergiftiging, jongen uitgraven en een premie van 1000 Zlotys (toen een gemiddeld maandsalaris) per gedode wolf, het werkte.
In 1975 liepen er in Polen nog een 100-tal wolven rond.
In 1989 viel het IJzeren Gordijn. De nieuwe democratie Polen gaf ruimte aan honderden NGO’s, waarvan talrijke milieu- en natuurbeschermingsgroeperingen. In 1992 werd de wolf beschermd in de provincie Poznan, 6 jaar later gold de bescherming voor het hele land. Daarmee was Polen het enige Oost-Europese land dat wolven beschermde voor de toetreding tot de EU. De rol van de wolf in het ecosysteem was het belangrijkste argument voor het toekennen van de beschermde status.
Sindsdien is de populatie gestaag toegenomen. Nu zijn er 950 à 1000 Poolse wolven, die hun bijdrage leveren aan de uitbreiding naar het westen. Poolse biologen berekenden dat het land tussen 1450 en 1540 wolven kan huisvesten.
Sinds Polen EU-lid is, zijn ook de Europese natuurbeschermingsregels van kracht. De wolf is een Bijlage II-soort van de EU-habitatrichtlijn. Polen heeft meer dan zeventig Natura-2000 gebieden aangeduid voor de bescherming van de habitat van de wolf.
Zelfs in het natuurrijke Polen is het landschap te gefragmenteerd voor wolven. Er zijn te veel geïsoleerde wolvenpopulaties, wat kans geeft op genetische verarming. Polen werkt dan ook aan ‘ontsnippering’ van leefgebieden. Zo vereist de Poolse wet dat nieuwe snelwegen geheel moeten worden ingerasterd, om aanrijdingen met wild te voorkomen, en ecoducten moeten worden aangelegd.
Een klassiek probleem is aanvallen op landbouwhuisdieren. In de periode 2004-2011 werden jaarlijks tussen de 800 en 1200 stuks vee gedood door wolven (zowat 1 stuk vee per wolf per jaar, dat valt nogal mee). De staat compenseert deze schade. Er wordt geen vergoeding uitgekeerd als vee ’s nachts onbeschermd is achtergelaten op een afgelegen weiland. De overheid ondersteunt projecten waarbij boeren worden voorzien van waakhonden en elektrische rasters met in de wind flapperende linten.
Polen leeft al eeuwen met wolven, er zijn geen incidenten bekend van wolven die mensen aanvallen. Herbert Prins, hoogleraar Resource Ecology van Wageningen UR: Ik sprak laatst Poolse vrouwen die dagelijks het oerwoud in gingen en daar altijd te maken hadden met wolven. Daar waren ze volstrekt niet bang voor. Ze waren als vrouw veel banger voor vreemde mannen die ook in het bos liepen.
Slovakije
Er leven een 300 wolven in Slovakije. Via dit land trokken wolven door naar het Beierse woud in Duitsland.
Roemenië
Roemenië heeft de hoogste wolvendichtheid van de Europese Unie. Te danken aan de ruige bergketen Karpaten, die 60% van Roemenië beslaat.
In Roemenië lopen een 2500 tot 3000 wolven rond. Nog straffer is het aantal Roemeense bruine beren: 4000 tot 5000 dieren. Er zijn gebieden met een dichtheid van één beer per 10 km2. Het zegt iets over de wildernissen in dat land.
Bekend zijn de wolven van de stad Brasov (350 000 inwoners). Die wonen in de bossen rond de stad, maar trekken ‘s nachts de stad in om op ratten, katten en honden te jagen. Af en toe wordt een hondenteef niet opgegeten, maar gedekt. Zodat er drie maanden later ook wolf/hond-kruisingen ronddartelen.
Soms zijn de wolven ’s morgens te laat om de ochtendspits voor te zijn op weg naar hun schuilplaatsen. De Roemenen zien het niet. Ze denken: daar loopt weer zo’n magere verwaarloosde hond.
Ook in Roemenië wordt vee, vooral schapen, slachtoffer van wolven. Herders in Roemenië beschikken al eeuwen over goede hondenrassen, zoals de Ciobanesc Romanesc Carpatin, die getraind worden om wolven te verjagen. Dat maakt dat herders kunnen samenleven met de wilde roofdieren.
Het WWF startte onlangs een actie om de natuurgebieden in de Karpaten, en in het bijzonder de wolf en de bruine beer, beter te beschermen. In Roemenië is de wolf, zoals elders in de EU, een beschermde diersoort. Er zijn 17 nationale parken, maar er wordt amper geld geïnvesteerd in natuurbescherming of de nationale Parken. WWF beseft goed dat de Karpaten unieke natuurgebieden zijn in Europa, en wil dat versterken.
Zuid-Oost Europa: Griekenland-Macedonië-Bulgarije en Turkije
Vluchtelingen bedreigen wolvenstand
Het gaat de wolven goed in Europa. Maar de oorlogen in Afghanistan en Syrië zijn ook voor de wolven geen goede evolutie.
Om de vluchtelingenstroom in te dijken, zijn vele landen begonnen hekken van ondoordringbaar prikkeldraad langs hun grenzen te bouwen. Stevige hoge hekken van dichtgeweven draad waarrond rollen van de venijnigste prikkeldraad, de concertinadraad of ‘scheermesjesdraad’ worden gehangen. Geen doorkomen meer aan.
Een hek houdt niet enkel mensen tegen. Alles wat kleiner is dan een konijn geraakt er misschien nog door, maar daar houdt het op. Terwijl Europese landen miljoenen investeren in ecopassages, worden elders nieuwe barrières opgetrokken.
Er staan hekken tussen Griekenland en Macedonië, tussen Griekenland en Bulgarije, tussen Griekenland en Turkije, tussen Kroatië en Slovenië en tussen Servië en de Hongaarse grens.
Zo is het hek tussen Hongarije en Servië 175 kilometer lang, een dubbel hek van 4 meter hoog, 2 meter diep in de grond gegraven en voorzien van scheermesjesdraad. Het hek werd onlangs doorgetrokken langs de grens met Kroatië en Slovenië. En er wordt nu verder gebouwd aan de grens met Roemenië.
Aan de grens van Kroatië en Slovenië loopt één van de meest waardevolle natuurgebieden van de Balkan: Gorski Kotar. Dit reservaat herbergt wolven, bruine beren en een kleine populatie Dalmatische Lynxen, Europa’s grootste zeldzame katachtige. Er zitten er een twintigtal in Slovenië en een veertigtal in Kroatië. Die dieren kunnen geen contact meer met elkaar maken. De kans op inteelt wordt nu veel groter. Geregeld worden ook herten gevonden die zijn omgekomen in de prikkeldraad.
Biologen van de universiteit van Zagreb hadden in 2014 een 4-tal beren uitgerust met een zender. Daardoor wisten ze dat de beren vaak de grens overstaken. Vanaf 2016 kan het niet meer. En wolven leggen grotere afstanden af dan beren.
Onderzoeker Djuro Huber van de universiteit van Zagreb: We hebben jarenlang gewerkt om het effect van de snelweg die door het natuurgebied van Gorski Kotar loopt te neutraliseren met ecoducten. En nu bouwt men van de ene dag op de andere een prikkeldraadversperring, wat al onze inspanningen teniet doet.
De grens tussen Griekenland, Bulgarije en Turkije is belangrijk voor de wolf en zijn aanverwante soort de goudjakhals. De wolf heeft het grootste territorium nodig, en biologen vrezen voor de wolf nu zijn leefgebied in stukken werd geknipt.
Europees Rusland en Wit-Rusland
Dit zijn de echte wolvenlanden met een populatie van meer dan 10 000 dieren en een belangrijke bron van jonge wolven die westwaarts trekken. De cijfers moeten wel gerelativeerd worden: Rusland en Wit-Rusland zijn samen een enorm grote oppervlakte. Deze landen hebben heel uitgestrekte natuurgebieden, maar door de strenge winters is de wildstand niet heel dicht. De wolven hebben heel grote territoria nodig.
De wolf is er niet beschermd en er wordt volop op gejaagd door Russen, en door buitenlanders. De jacht op de wolf is helemaal niet zo duur, want de wolven worden er als schadelijke diersoort beschouwd.
‘De jacht van de wolf wordt geevalueerd door vele mensen als een grote uitdaging die vrij een moed vereist. De wolf jacht is mogelijk vanaf November tot Februari’ adverteert een jachtreisorganisatie op haar website over de wolvenjacht in Wit-Rusland. Hopelijk is de jachtgids beter dan de vertaler.
Zelfs de Wit-Russische kandidaat voor het Eurosongfestival had iets met wolven. De popzanger Ivan (Alexander Ivanov) mixte wolvengehuil in zijn lied ‘Help you fly’. Ivan heeft een tamme wolvin, Shakira, en wou op de halve finale in Stockholm optreden met echte wolven, maar dat was verboden door de wedstrijdorganisatie. Hij moest het dan maar met projecties doen.
Duitsland: wolf terug in Saksen
In Saksen, aan de oostgrens van Duitsland, keerde de wolf na honderd jaar afwezigheid terug. Het had wel wat voeten in de aarde. Heel wat wolven sneuvelden door landmijnen langs het IJzeren Gordijn. Anderen verongelukten bij het oversteken van snelwegen.
De overheid zorgde, dank zij een wolvenbeheersplan, dat burgers en boeren voorbereid waren op de komst van de wolf.
In 1904 stierf de wolf in Duitsland uit. Na de Tweede Wereldoorlog werden er weer enkele gezien, maar dat duurde niet lang.
In 1998 staken de eerste wolven de grens over. Sinds 1990, na de Duitse eenwording, werden wolven ook in Oost-Duitsland beschermd. Maar pas in 2000 vestigden de eerste wolven zich definitief in Saksen. Een roedel die in het natuurgebied Musheide jongen groot bracht, was waarschijnlijk afkomstig uit Noordoost-Polen. Nu zijn er in Saksen al een 15 wolvenroedels of wolvenparen bekend, in heel Duitsland een 32 of in totaal meer dan 100 volwassen wolven. In 2014 werden 27 wolvenroedels in het land gespot.
Opmerkelijk is dat er twee roedels nabij Hamburg leven. Dat is een 200 km van de Nederlandse en Belgische grens.
Saksen is de eerste Duitse deelstaat met een eigen wolvenbeheersplan. Het plan richt zich op monitoring, bescherming, schadepreventie, public relations en communicatie. Vertegenwoordigers uit landbouw, natuurbescherming, jacht, wetenschap en overheden hebben samen het plan opgesteld. Het beheersplan moet vooral een conflictarm samenleven van wolf en mens mogelijk maken. Zo bevat het plan adviezen voor veehouders en regels voor betaling voor door wolven veroorzaakte schade. Ook werd door de Naturschutzbund Deutschland een campagne ‘Willkommen Wolf’ opgestart, met o.a. verspreiding van informatiebrochures en educatief materiaal. Hierdoor was er in Duitsland een positieve kijk op de terugkomst van de wolf.
Er werden enkele wolven illegaal gedood door jagers, maar het aantal viel nogal mee. Jagers in wolvengebieden in Duitsland erkennen ook dat 10 jaar na de aanwezigheid van de wolf er geen enkel afname in het wildafschot te zien is. Dat wil zeggen dat wolven de wildstand niet sterk omlaag brengen en er voor de jagers in wolvengebied nog voldoende te jagen is.
Uit prooirestenonderzoek blijkt dat de voeding van Saksische wolven bijna volledig bestaat uit wilde hoefdieren, met ree helemaal bovenaan. Onbeschermd vee blijft een licht knelpunt: tussen 2002 en 2012 werden 387 landbouwhuisdieren, vooral schapen, gedood of verwond, een 35 dieren per jaar. Vooral in gebieden die pas door de wolf zijn gekoloniseerd, is er schade. Eenmaal de veehouders zich op de aanwezigheid van wolven hebben ingesteld, neemt de schade af. Elektrische rasters blijkt de meest succesvolle manier te zijn om schade aan landbouwhuisdieren te voorkomen.
De Saksische wolven resideren in natuurgebieden of andere rustige terreinen zoals militaire zones, maar ’s nachts trekken ze ook het boerenland in, tot aan de dorpsranden. Ze zijn hier duidelijk cultuurvolger.
Soms doet een wolf ook eens het omgekeerde van wat verwacht wordt. De Duitse wolf Alan ging niet west, maar oost. Hij legde 1500 kilometer af om in Wit-Rusland aan te komen. Daar merkte hij dat het er al te druk was met wolven en liep terug.
Saksen is een van de armere deelstaten van Duitsland. In deze ontvolkende regio (goed voor de wolf) zijn er nogal eens protesten van extreem-rechts tegen de regering. De krant Die Frankfurter Allgemeine schreef in augustus 2015 daarover: ‘Vooral ouderen zijn achtergebleven en zij voelen zich in de steek gelaten. Zij hebben het gevoel dat hun politici meer begaan zijn met de terugkeer van de wolf in hun regio dan met leegstaande scholen of artsen-praktijken’.
Spanje
In Spanje leven nu een 2000 wolven, de grootste Europese populatie na Rusland en Roemenië.
In Zuid-Europa hebben landbouwhuisdieren, in tegenstelling tot Oost-Europa, een belangrijk aandeel in het voedselpakket van wolven. Waarschijnlijk speelt overbejaging van wild daarin een grote rol. Het hoofdvoedsel van Spaanse wolven bestaat voor 70 procent uit de kadavers van schapen, voor de rest uit klein wild, maar ook honden. Met hun naaste verwanten onderhouden wolven dus een dubbele relatie, die ook in Italië en in Polen is vastgesteld.
Net zoals veel wolven in andere Europese streken leven ze buiten de natuurgebieden ook vaak in boerenlandschap.
Portugal
In Portugal wordt de wolvenstand op 120 stuks geschat. De situatie is vergelijkbaar met Spanje. Ook hier is de jachtdruk groot, wat het prooidierbestand voor wolven verkleint. Meer kans op veeslachtoffers dus.
Italië
Sinds de jaren ’90 is de wolf vanuit een kritieke restpopulatie uit Zuid-Italië weer in Noord-Italië gevestigd. Er leven nu een 500 tot 700 wolven in Italië.
Frankrijk
Frankrijk heeft een 200-300 wolven, waarvan de eerste het land via Italië zijn binnengekomen en zich vestigden in het Nationale park Mercantour.
Er zijn conflicten tussen schapenboeren en beheerders van Nationale parken omwille van veeslachtoffers door wolven. Zo werd in de provincie Hautes Alpes al eens een parkbeheerder ontvoerd door woedende schapenhouders.
In de Vogezen, niet zo ver van de Belgische grens, worden geregeld wolven gespot.
Scandinavië
Noorwegen, Zweden en Finland zijn uiterst geschikt leefgebied voor de wolf. Maar een sterke jachtlobby en rendierhouders zorgen dat de wolvenstand op een erg laag peil blijft. De populatie wolven van Noorwegen en Zweden samen wordt op een 290 tot 325 dieren geschat, waarvan het grootste deel in Zweden loopt. De Finse populatie bestaat uit een 180 tot 200 dieren. Er is een overlap met Rusland.
Er is in alle geval een vooruitgang in Scandinavië. Door bejaging waren er rond 1960 helemaal geen wolven meer in Noorwegen en Zweden. Vanaf de jaren 70 staken een aantal wolven de grens met Rusland en Finland over en sindsdien is de wolf er terug inheems.
In 2012 werd voor het eerst in ongeveer 200 jaar een wolf gesignaleerd in Denemarken. Een paar dagen later werd het beest dood teruggevonden in de buurt van Thy, in het noorden van het land. Na onderzoek bleek de wolf afkomstig uit Lausitz, een wolvengebied in Duitsland. Kort na de dood van de eerste wolf werd een tweede wolf gesignaleerd bij Ringkøbing. In 2014 is door middel van DNA-analyse vastgesteld dat er in Denemarken al minstens 11 verschillende wolven hebben rondgelopen in de laatste twee jaar.
VSA (niet Europa natuurlijk :-))
In 1926 werd de laatste wolf in Yellowstone afgeschoten. In de VS waren wolven rond 1930 zo goed als uitgestorven. Enkel in het noordelijk Midwesten leefden nog wolvenroedels.
In 1995 startte de US Fish en Wildlife Services een herintroductieproject met 66 wolven uit Canada. De wolven werden uitgezet in Yellowstone National Park (900 000 ha) in de Rocky Mountains en in natuurgebieden in centraal Idaho. Ondertussen waren al een paar wolven zelf de grens van Canada met Montane overgestoken.
Eind 2008 waren er in de noordelijke Rocky Mountains-staten minstens 1645 wolven. Het aantal wolven stijgt of daalt nu niet zo sterk meer en is in evenwicht met de omgeving. In het park is het jaarlijkse sterftecijfer 20%, buiten de parkgrenzen 30%, deels door (illegaal) afschot. Er zijn 10 wolvenroedels binnen de parkgrenzen, een zestal erbuiten. De grootte van een territorium wolven in Yellowstone schommelt tussen de 50 000 en 13 000 ha per roedel.
Het effect van de wolven op het National Park Yellowstone was spectaculair, en uiterst positief. Yellowstone was voor de komst van de wolven overbegraasd, voornamelijk door wapiti-herten. Wolven zorgden ervoor dat de wapiti’s zich beter door het park verspreiden, in plaats van op hun lievelingsplaatsen jaarrond de omgeving te begrazen. Kaalgevreten valleien werden terug groen, en bomen en struiken keerden terug, gevolgd door een hele reeks vogels. Bizons namen toe door de verminderde vraatdruk van wapiti’s.
Er kwamen terug meer bevers in het park. Die bouwden dammen in rivieren. Dankzij die dammen werden rivieren gevarieerder, met poelen en waterpartijen vol vis, vogels en amfibieën.
Wolven jaagden ook op coyotes. De druk van coyotes op kleinere zoogdieren zoals hazen, eekhoorns en muizen was hoog. Dank zij de op-coyote-jagende wolven kwamen er meer vossen, dassen en roofvogels die meer prooi beschikbaar hadden. Ook de lynx deed het beter dankzij de wolven. Lynxen hebben hard te lijden onder concurrentie van coyotes.
Wolven jagen grote prooidieren. Door wolven achtergelaten aas trekt zee- en steenarenden, raven en beren aan. Vooral in de winter helpt wolvenprooi deze dieren te overleven.
Na de introductie van wolven in Yellowstone gingen de bezoekersaantallen pijlsnel de hoogte in. Tienduizenden bezoekers jaarlijks die speciaal komen in de hoop wolven te zien leveren de plaatselijke economie een 35 miljoen dollar op.
De wolvenroedel met de naam Druid Peak Pack in Yellowstone is waarschijnlijk de meest bekeken roedel ter wereld. Zij jagen op een open stuk land aan weerszijden van de Lamar River Valley. Een van de hoofdwegen van het park loopt langs deze rivier. Vanop de weg zie je bizons, wapiti’s, elanden, coyotes, en dus ook geregeld wolven.
Wolven vallen ook vee aan. Maar dat blijkt mee te vallen. Van de 125 000 schapen die in 2008 in de staten Wyoming, Montana en Idaho werden gevonden, was 1% (11 300 stuks) gedood door wolven, 25,3% door coyotes, 1,8% door beer, 1,4% door poema’s en 1,1% door honden. Het weer (22,6%), ziekte (11%), complicaties bij het lammeren (5,8%), diverse oorzaken (7%) en onbekende oorzaken 57,7%) zijn de andere doodsoorzaken.
Veehouders en jagers verzetten zich hevig tegen het wolvenuitzettingsplan. Gedeeltelijk met succes: jagen op wolven is terug mogelijk.
In 2008 haalde de Amerikaanse overheid de wolf van de lijst met bedreigde diersoorten. In mei 2009 meldde Wildlife Service dat de wolvenpopulatie in de noordelijke Rocky Mountains zich heeft hersteld. Het beheer voor de wolven werd overgedragen aan de staten Montana en Idaho. Die openden onmiddellijk de jacht op wolven. De staat Wyoming zette de wolven op de lijst van schadelijke diersoorten, zodat ze het hele jaar mogen worden afgeschoten. Omdat Wyoming geen wolvenplan had, kon de Wildlife Service via een juridisch geding de staat dwingen de wolf van de lijst schadelijke dieren te halen.
Nederland
Nederland is een geval apart. Er zijn nog geen wolven in Nederland, met uitzondering van een wolf die een kort bezoek bracht (zie verder). Maar het vooruitziende Nederland heeft wel een wolvenplan.
In 1897 werd de laatste Nederlandse wolf afgeschoten. 117 jaar later bereidt Nederland zich voor op de komst van de wolf. ‘De vraag is niet of, maar wanneer de eerste Duitse wolven naar hier migreren’ zeggen Nederlandse biologen.
De wolf van Luttelgeest
Er was eigenlijk al wel even een wolf in Nederland geweest in 2013, de wolf van Luttelgeest, maar dat was een grap.
Nabij het dorpje Luttelgeest werd een doodgereden wolf langs de weg gevonden. De eerste Nederlandse wolf! Medisch en DNA-onderzoek bracht aan het licht dat de wolf een ernstig trauma aan de kop had door een klap met hoge impact, waarschijnlijk een aanrijding met een auto, en afkomstig was van het oostelijk deel van Europa, langs de Russische grens, een afstand van 900 kilometer. Dat een wolf die afstand overbrugt, kan (zie de Duitse wolf die 1500 km naar het oosten liep). Maar grondiger onderzoek bracht een ander verhaal. Er werden restanten van een kogel en een schotwond in het wolvenlijf gevonden. Dus er was een andere mogelijke doodsoorzaak. Ook de vrij verse beverstaart in de maag van de wolf deed vragen oproepen. Waar de wolf was gevonden, zaten geen bevers. Onderzoek gaf ook aan dat de bever in de wolvenmaag geen Nederlandse bever was, maar een Oost-Europese bever. Het was onmogelijk dat de wolf een bever in Oost-Europa opat en dan in één dag 900 km naar Nederland liep. Zo werd het zeker dat de wolf buiten Nederland aan zijn einde is gekomen, en dan naar Luttelgeest werd getransporteerd.
Wolf op Texel
Wandelaarster Els Ten Napel vond net voor Kerstmis in december verleden jaar bij wandelpaal 12 op het Texelse strand een dierbot. Omdat ze graag wilde weten van welk dier het afkomstig was, nam ze het bot mee naar het onderzoeksstation Ecomare op Texel. Het was een wolvenbot, van een dijbeen. Afkomstig uit de IJstijd. Op het strand van Texel worden geregeld fossiele botten gevonden, die vanuit de zeebodem het strand komen opgespoeld.
Het wolvenplan
Op vraag van de Nederlandse regering maakte Alterra, samen met tientallen partijen, een plan op om de wolf die komt, in Nederland zijn leefgebied te beschermen en ervoor te zorgen dat mens en dier kunnen samenleven. Dat is vooruitzien.
Het plan verscheen in november 2013. Het ministerie vroeg een plan met een breed maatschappelijk draagvlak. De opstellers overlegden met 55 maatschappelijke partijen, waaronder natuurbeschermingsorganisaties, veehouders, jagers en toerismeverenigingen.
Grote delen van Noord- en Oost-Nederland, de Flevopolders, Brabant en Limburg zijn geschikt leefgebied voor de wolf. Alleen al op de Veluwe is er plaats voor minstens vijf roedels. Voor heel Nederland schatten biologen dat er ruimte is voor tien tot twintig roedels, of vijftig wolven. Er is genoeg wild zoals ree en wild zwijn. Maar wolven zouden ook kunnen helpen met het probleem van steeds meer overwinterende en ruiende ganzen, die veel schade aan landbouwgebieden brengen. Nu al bestaat het voedsel van vossen in het natuurgebied de Flevopolders in de lente voor bijna 100% uit ganzenjongen.
Een belangrijk onderdeel van het wolvenplan is een preventieplan en schadevergoeding voor veehouders. Een Friese schapenhouder die vijfhonderd dieren op 20 ha, omzoomd door sloten, houdt, heeft geen afrastering nodig. Met wolven zou dat kunnen veranderen. Een goede elektrische afrastering houdt wolven van je vee, maar kost wel geld. Het faunafonds werd aangewezen om toekomstige schade van wolven aan vee te vergoeden.
Al is er nu ook al veeschade: jaarlijks worden 5000 schapen in Nederland gedood door honden, en een enkele keer door vossen.
Door de overheid wordt een ‘wolvenbureau’ opgericht. Dat verzorgt de monitoring van de opmars van de wolf. Samen met buurlanden worden grensoverschrijdende beschermingsplannen op populatieniveau gemaakt. Het faunafonds licht veehouders in over preventiemaatregelen, taxeert eventuele schade en vergoedt de schade. Het wolvenplan bevat ook een communicatieplan voor de Nederlandse bevolking. De provincies werden aangesteld voor de omgang met ‘probleemwolven’, bijvoorbeeld wolven die zich specialiseren in jacht op vee en dus verplaatst of afgeschoten moeten worden.
Hoeveel wolven kunnen er in Nederland leven?
De opstellers van het wolvenplan gingen uitgebreid in op de vraag hoeveel wolven in Nederland kunnen leven. De minimale oppervlakte-behoefte van een roedel wolven is 120 km2 terrein met een goede prooidieraanbod. Dat wordt gezien als een absolute ondergrens. De dichtheid van drukke wegen in die zone speelt een rol. Ecoducten vergroten de kans op een duurzame wolvenpopulatie. De onderzoekers bekeken welke prooidieren in Nederland van belang zijn voor wolven: reeën, edelherten, damherten, wilde zwijnen, hazen en konijnen. Vogels en kleine zoogdieren werden in de modelstudie niet meegenomen als potentiële prooi.
Met het computermodel SUM2 werd de biomassa berekend die per tijdstip werd gegeten door alle (wilde) grazers. Met het simulatiemodel METAPHOR is de populatiedynamica in Nederland gesimuleerd. In dit model werd voor elk individu de overleving, verspreiding en reproductie berekend. Met het populatiemodel werd bekeken hoe de wolvenpopulatiegrootte verandert in de tijd.
Uit de simulaties blijkt dat de aanwezigheid van ecoducten de populatiegrootte sterk beïnvloedt. Met ecoducten kan er in Nederland een evenwicht ontstaan van een 40 à 50 wolven, wat flink lager is dan de draagkracht. Sterfte van wolven door oversteken van wegen is een sterk beperkende factor.
De simulaties wezen uit dat zonder ecoducten zou in 2100 slechts 4% van de wolvenpopulatie nog zou in leven zijn, met ecoducten nog 62%.
Kan de Nederlander met de wolf leven?
Hoe reageert de Nederlander als de wolf terug in Nederlandse natuurgebieden leeft? In het wolvenplan werd getracht deze vraag te beantwoorden.
De wolf kan, in het nauw gedreven, gevaarlijk zijn. Maar er is al een ander zoogdier in Nederland, dat potentieel gevaarlijk is, het wilde zwijn. En net als de wolf, is het wilde zwijn overal in Europa aan een uitbreiding bezig.
Wanneer de overheid of natuurbeschermingsverenigingen ergens aan natuuruitbreiding willen doen, dat lijnrecht tegenover de ideeën van omwonenden staat, dan is de kans op succes marginaal. Dat is een vast gegeven. Het maakt dus een groot verschil of de wolf welkom is of niet.
In de lente 2012 werd in Nederland een onderzoek naar risicoperceptie en –acceptatie van de wolf en het wilde zwijn uitgevoerd.
De risicoperceptie van wolven bij Nederlanders was significant hoger dan die van wilde zwijnen, en de risicoacceptatie van ontmoetingen met wolven lag lager dan die met wilde zwijnen. Vooral de waardering van ervaringen met groot wild heeft een grote invloed op de risico-perceptie en -acceptatie. Hoe positiever de ervaring hoe minder riskant en meer acceptabel de aanwezigheid van wolven of zwijnen wordt beoordeeld.
De onderzoekers besluiten dat voor wolven er een overdreven risicoperceptie is, die moet worden verminderd wil de Nederlander de wolf verwelkomen. Positieve ervaringen met (groot) wild leiden tot een lagere risicoperceptie en een hogere risicoacceptatie.
Ivo Gelsing, regiomanager Gelderland Recron, bevestigt het onderzoek over de aanvaarding van de wolf in Nederland:
We hebben in een drukbevolkt Nederland onze maak-natuur goed geregeld. De aanwezigheid van de wolf kan een bezoek aan de natuur spannender maken. Tegelijkertijd moet je je wel realiseren dat Nederlanders het niet meer gewend zijn dat een tochtje in de natuur ook echt spannend zou kunnen zijn. We willen hooguit een veilige spanning.
Wolven en de Nederlandse natuurverenigingen
In Nederland hebben de natuurverenigingen FREE Nature, de Zoogdierenvereniging en ARK Natuurontwikkeling 6 jaar geleden een website opgericht over wolven: http://www.wolveninnederland.nl. Ook Natuurmonumenten, IVN, KNJV (de Nederlandse jagersvereniging!), Studio Wolverine en Rewilding Foundation vervoegden het samenwerkingsverband.
Waarnemers van wolven of mensen die denken een wolf gezien te hebben maar niet zeker zijn kunnen hun gegevens of vragen mailen naar [email protected].
De wandelwolf is terug
Een in het Duitse Munster geboren wolf die door biologen gevolgd werd, bleek erg ondernemend te zijn. In 2015 verliet hij de roedel waar hij geboren werd en trok naar het westen. In maart 2015 liep hij - onder veel belangstelling - vier dagen door Drenthe en Groningen voordat hij weer naar de 'Heimat' terugkeerde. Vlakbij Munster bedacht hij zich en liep weer honderden kilometers naar Bremerhaven. En weer terug naar het zuiden, waar hij vlakbij zijn geboortegrond op een drukke weg helaas werd overreden. Tijdens zijn zwerftocht legde hij 1500 km af, en werd ‘Der Wanderwolf’ gedoopt, wat, in een minder correcte vertaling in het Nederlands ‘De wandelwolf’ werd.
Dit was de eerste officieel geregistreerde wolf in Nederland sinds zijn verdwijnen een 150 jaar geleden. Duitsland schonk het kadaver aan haar buurland. Zo kwam op 29 januari deze wolf terug aan in Nederland, helaas in erg slechte staat en ondanks de vele ijspacks en isolatiemateriaal al erg sterk ruikend. De wolf werd zo goed mogelijk opgelapt en staat nu tentoongesteld in het Naturalismuseum in Leiden, naast de ‘Wolf van Luttelgeest’.
België
De laatste wolf in België is neergeschoten in 1898, nabij Virton. Maar de wolf was even terug in ons land. In 2011 maakte de ploeg van ‘Dieren in nesten’ een opname van een wilde wolf bij Gedinne. Waarschijnlijk zal het daarbij niet blijven. Op 80 km van de Belgisch-Franse grens, in de Vogezen, worden met enige regelmaat wolven gespot. En in februari 2014 werd een wolf gefotografeerd in de Argonne, nabij de Frans-Belgische grens.
De Ardennen zijn een geschikt leefgebied voor wolven. Er is voldoende prooi: reëen en everzwijnen. Maar wil de Belg wel de wolf terug? Als je ziet welke commotie vossen al oproepen, dan weet je het antwoord.
Natuurpunt dringt al enige tijd bij de regering aan voor het opmaken van een wolvenplan, zoals in Nederland. Maar onze beleidsvoerders willen niet mee.
‘Het lijkt ons voorbarig om mensen en middelen vrij te maken voor actieplannen’ zei in maart 2015 leefmilieuminister Joke Schauvlieghe. Ook de andere soortbeschermingsplannen, de minister beloofde er vier per jaar goed te keuren, blijven lang in de ministeriële kast liggen. De geest van Dehaene ‘We zullen de problemen wel oplossen als ze zich stellen’ waart nog over ons land.
Overigens speelt België wel degelijk een rol in het wolvenverhaal: in 2011 knalden Belgische jagers in Polen twee wolven af. Gelukkig werden ze gesnapt en veroordeeld.
In Vlaanderen verdween de laatste wolf in 1860. Sindsdien veranderde het Vlaamse landschap grondig. Op vlak van ruimtelijke ordening en natuur is Vlaanderen wel iets aparts in de Europese Unie. Het is de regio met de kleinste natuurgebieden en het dichtste wegennet. Dat speelt een belangrijke rol als het over wolven gaat.
Wie Vlaanderen in een rechte lijn zou doorkruisen, moet gemiddeld om de 300 meter een weg oversteken. Dat is wat een wolf overkomt die door Vlaanderen wil. Je zou het ook positief kunnen zien. In Vlaanderen sneuvelen jaarlijks 8 miljoen dieren op onze wegen. Dat zijn er 22 000 per dag of 15 per minuut. In Vlaanderen zou een behoorlijke wolvenpopulatie kunnen leven die zelfs geen wild hoeft te vangen. Onze wegen aflopen en opeten wat je onderweg vindt, is voldoende.
Er zullen af en toe (wilde) wolven opduiken in Vlaanderen, dat is onvermijdelijk. Een jonge wolf uit Duitsland of Frankrijk die het vertrouwde leefgebied verlaat, op zoek naar een nieuw territorium en een knappe wolvin kan honderden kilometers ver trekken. Die wolf heeft een feilloos ingebouwde GPS, die hem op richting houdt. Maar die GPS vertelt hem niet dat het beloofde land dat ver voor hem ligt bestaat uit maagdelijk woud of hectische stadsjungle. Hoe lang heeft een wolf die in Vlaanderen terecht komt nog te leven?
Er kwamen terug meer bevers in het park. Die bouwden dammen in rivieren. Dankzij die dammen werden rivieren gevarieerder, met poelen en waterpartijen vol vis, vogels en amfibieën.
Wolven jaagden ook op coyotes. De druk van coyotes op kleinere zoogdieren zoals hazen, eekhoorns en muizen was hoog. Dank zij de op-coyote-jagende wolven kwamen er meer vossen, dassen en roofvogels die meer prooi beschikbaar hadden. Ook de lynx deed het beter dankzij de wolven. Lynxen hebben hard te lijden onder concurrentie van coyotes.
Wolven jagen grote prooidieren. Door wolven achtergelaten aas trekt zee- en steenarenden, raven en beren aan. Vooral in de winter helpt wolvenprooi deze dieren te overleven.
Na de introductie van wolven in Yellowstone gingen de bezoekersaantallen pijlsnel de hoogte in. Tienduizenden bezoekers jaarlijks die speciaal komen in de hoop wolven te zien leveren de plaatselijke economie een 35 miljoen dollar op.
De wolvenroedel met de naam Druid Peak Pack in Yellowstone is waarschijnlijk de meest bekeken roedel ter wereld. Zij jagen op een open stuk land aan weerszijden van de Lamar River Valley. Een van de hoofdwegen van het park loopt langs deze rivier. Vanop de weg zie je bizons, wapiti’s, elanden, coyotes, en dus ook geregeld wolven.
Wolven vallen ook vee aan. Maar dat blijkt mee te vallen. Van de 125 000 schapen die in 2008 in de staten Wyoming, Montana en Idaho werden gevonden, was 1% (11 300 stuks) gedood door wolven, 25,3% door coyotes, 1,8% door beer, 1,4% door poema’s en 1,1% door honden. Het weer (22,6%), ziekte (11%), complicaties bij het lammeren (5,8%), diverse oorzaken (7%) en onbekende oorzaken 57,7%) zijn de andere doodsoorzaken.
Veehouders en jagers verzetten zich hevig tegen het wolvenuitzettingsplan. Gedeeltelijk met succes: jagen op wolven is terug mogelijk.
In 2008 haalde de Amerikaanse overheid de wolf van de lijst met bedreigde diersoorten. In mei 2009 meldde Wildlife Service dat de wolvenpopulatie in de noordelijke Rocky Mountains zich heeft hersteld. Het beheer voor de wolven werd overgedragen aan de staten Montana en Idaho. Die openden onmiddellijk de jacht op wolven. De staat Wyoming zette de wolven op de lijst van schadelijke diersoorten, zodat ze het hele jaar mogen worden afgeschoten. Omdat Wyoming geen wolvenplan had, kon de Wildlife Service via een juridisch geding de staat dwingen de wolf van de lijst schadelijke dieren te halen.
Nederland
Nederland is een geval apart. Er zijn nog geen wolven in Nederland, met uitzondering van een wolf die een kort bezoek bracht (zie verder). Maar het vooruitziende Nederland heeft wel een wolvenplan.
In 1897 werd de laatste Nederlandse wolf afgeschoten. 117 jaar later bereidt Nederland zich voor op de komst van de wolf. ‘De vraag is niet of, maar wanneer de eerste Duitse wolven naar hier migreren’ zeggen Nederlandse biologen.
De wolf van Luttelgeest
Er was eigenlijk al wel even een wolf in Nederland geweest in 2013, de wolf van Luttelgeest, maar dat was een grap.
Nabij het dorpje Luttelgeest werd een doodgereden wolf langs de weg gevonden. De eerste Nederlandse wolf! Medisch en DNA-onderzoek bracht aan het licht dat de wolf een ernstig trauma aan de kop had door een klap met hoge impact, waarschijnlijk een aanrijding met een auto, en afkomstig was van het oostelijk deel van Europa, langs de Russische grens, een afstand van 900 kilometer. Dat een wolf die afstand overbrugt, kan (zie de Duitse wolf die 1500 km naar het oosten liep). Maar grondiger onderzoek bracht een ander verhaal. Er werden restanten van een kogel en een schotwond in het wolvenlijf gevonden. Dus er was een andere mogelijke doodsoorzaak. Ook de vrij verse beverstaart in de maag van de wolf deed vragen oproepen. Waar de wolf was gevonden, zaten geen bevers. Onderzoek gaf ook aan dat de bever in de wolvenmaag geen Nederlandse bever was, maar een Oost-Europese bever. Het was onmogelijk dat de wolf een bever in Oost-Europa opat en dan in één dag 900 km naar Nederland liep. Zo werd het zeker dat de wolf buiten Nederland aan zijn einde is gekomen, en dan naar Luttelgeest werd getransporteerd.
Wolf op Texel
Wandelaarster Els Ten Napel vond net voor Kerstmis in december verleden jaar bij wandelpaal 12 op het Texelse strand een dierbot. Omdat ze graag wilde weten van welk dier het afkomstig was, nam ze het bot mee naar het onderzoeksstation Ecomare op Texel. Het was een wolvenbot, van een dijbeen. Afkomstig uit de IJstijd. Op het strand van Texel worden geregeld fossiele botten gevonden, die vanuit de zeebodem het strand komen opgespoeld.
Het wolvenplan
Op vraag van de Nederlandse regering maakte Alterra, samen met tientallen partijen, een plan op om de wolf die komt, in Nederland zijn leefgebied te beschermen en ervoor te zorgen dat mens en dier kunnen samenleven. Dat is vooruitzien.
Het plan verscheen in november 2013. Het ministerie vroeg een plan met een breed maatschappelijk draagvlak. De opstellers overlegden met 55 maatschappelijke partijen, waaronder natuurbeschermingsorganisaties, veehouders, jagers en toerismeverenigingen.
Grote delen van Noord- en Oost-Nederland, de Flevopolders, Brabant en Limburg zijn geschikt leefgebied voor de wolf. Alleen al op de Veluwe is er plaats voor minstens vijf roedels. Voor heel Nederland schatten biologen dat er ruimte is voor tien tot twintig roedels, of vijftig wolven. Er is genoeg wild zoals ree en wild zwijn. Maar wolven zouden ook kunnen helpen met het probleem van steeds meer overwinterende en ruiende ganzen, die veel schade aan landbouwgebieden brengen. Nu al bestaat het voedsel van vossen in het natuurgebied de Flevopolders in de lente voor bijna 100% uit ganzenjongen.
Een belangrijk onderdeel van het wolvenplan is een preventieplan en schadevergoeding voor veehouders. Een Friese schapenhouder die vijfhonderd dieren op 20 ha, omzoomd door sloten, houdt, heeft geen afrastering nodig. Met wolven zou dat kunnen veranderen. Een goede elektrische afrastering houdt wolven van je vee, maar kost wel geld. Het faunafonds werd aangewezen om toekomstige schade van wolven aan vee te vergoeden.
Al is er nu ook al veeschade: jaarlijks worden 5000 schapen in Nederland gedood door honden, en een enkele keer door vossen.
Door de overheid wordt een ‘wolvenbureau’ opgericht. Dat verzorgt de monitoring van de opmars van de wolf. Samen met buurlanden worden grensoverschrijdende beschermingsplannen op populatieniveau gemaakt. Het faunafonds licht veehouders in over preventiemaatregelen, taxeert eventuele schade en vergoedt de schade. Het wolvenplan bevat ook een communicatieplan voor de Nederlandse bevolking. De provincies werden aangesteld voor de omgang met ‘probleemwolven’, bijvoorbeeld wolven die zich specialiseren in jacht op vee en dus verplaatst of afgeschoten moeten worden.
Hoeveel wolven kunnen er in Nederland leven?
De opstellers van het wolvenplan gingen uitgebreid in op de vraag hoeveel wolven in Nederland kunnen leven. De minimale oppervlakte-behoefte van een roedel wolven is 120 km2 terrein met een goede prooidieraanbod. Dat wordt gezien als een absolute ondergrens. De dichtheid van drukke wegen in die zone speelt een rol. Ecoducten vergroten de kans op een duurzame wolvenpopulatie. De onderzoekers bekeken welke prooidieren in Nederland van belang zijn voor wolven: reeën, edelherten, damherten, wilde zwijnen, hazen en konijnen. Vogels en kleine zoogdieren werden in de modelstudie niet meegenomen als potentiële prooi.
Met het computermodel SUM2 werd de biomassa berekend die per tijdstip werd gegeten door alle (wilde) grazers. Met het simulatiemodel METAPHOR is de populatiedynamica in Nederland gesimuleerd. In dit model werd voor elk individu de overleving, verspreiding en reproductie berekend. Met het populatiemodel werd bekeken hoe de wolvenpopulatiegrootte verandert in de tijd.
Uit de simulaties blijkt dat de aanwezigheid van ecoducten de populatiegrootte sterk beïnvloedt. Met ecoducten kan er in Nederland een evenwicht ontstaan van een 40 à 50 wolven, wat flink lager is dan de draagkracht. Sterfte van wolven door oversteken van wegen is een sterk beperkende factor.
De simulaties wezen uit dat zonder ecoducten zou in 2100 slechts 4% van de wolvenpopulatie nog zou in leven zijn, met ecoducten nog 62%.
Kan de Nederlander met de wolf leven?
Hoe reageert de Nederlander als de wolf terug in Nederlandse natuurgebieden leeft? In het wolvenplan werd getracht deze vraag te beantwoorden.
De wolf kan, in het nauw gedreven, gevaarlijk zijn. Maar er is al een ander zoogdier in Nederland, dat potentieel gevaarlijk is, het wilde zwijn. En net als de wolf, is het wilde zwijn overal in Europa aan een uitbreiding bezig.
Wanneer de overheid of natuurbeschermingsverenigingen ergens aan natuuruitbreiding willen doen, dat lijnrecht tegenover de ideeën van omwonenden staat, dan is de kans op succes marginaal. Dat is een vast gegeven. Het maakt dus een groot verschil of de wolf welkom is of niet.
In de lente 2012 werd in Nederland een onderzoek naar risicoperceptie en –acceptatie van de wolf en het wilde zwijn uitgevoerd.
De risicoperceptie van wolven bij Nederlanders was significant hoger dan die van wilde zwijnen, en de risicoacceptatie van ontmoetingen met wolven lag lager dan die met wilde zwijnen. Vooral de waardering van ervaringen met groot wild heeft een grote invloed op de risico-perceptie en -acceptatie. Hoe positiever de ervaring hoe minder riskant en meer acceptabel de aanwezigheid van wolven of zwijnen wordt beoordeeld.
De onderzoekers besluiten dat voor wolven er een overdreven risicoperceptie is, die moet worden verminderd wil de Nederlander de wolf verwelkomen. Positieve ervaringen met (groot) wild leiden tot een lagere risicoperceptie en een hogere risicoacceptatie.
Ivo Gelsing, regiomanager Gelderland Recron, bevestigt het onderzoek over de aanvaarding van de wolf in Nederland:
We hebben in een drukbevolkt Nederland onze maak-natuur goed geregeld. De aanwezigheid van de wolf kan een bezoek aan de natuur spannender maken. Tegelijkertijd moet je je wel realiseren dat Nederlanders het niet meer gewend zijn dat een tochtje in de natuur ook echt spannend zou kunnen zijn. We willen hooguit een veilige spanning.
Wolven en de Nederlandse natuurverenigingen
In Nederland hebben de natuurverenigingen FREE Nature, de Zoogdierenvereniging en ARK Natuurontwikkeling 6 jaar geleden een website opgericht over wolven: http://www.wolveninnederland.nl. Ook Natuurmonumenten, IVN, KNJV (de Nederlandse jagersvereniging!), Studio Wolverine en Rewilding Foundation vervoegden het samenwerkingsverband.
Waarnemers van wolven of mensen die denken een wolf gezien te hebben maar niet zeker zijn kunnen hun gegevens of vragen mailen naar [email protected].
De wandelwolf is terug
Een in het Duitse Munster geboren wolf die door biologen gevolgd werd, bleek erg ondernemend te zijn. In 2015 verliet hij de roedel waar hij geboren werd en trok naar het westen. In maart 2015 liep hij - onder veel belangstelling - vier dagen door Drenthe en Groningen voordat hij weer naar de 'Heimat' terugkeerde. Vlakbij Munster bedacht hij zich en liep weer honderden kilometers naar Bremerhaven. En weer terug naar het zuiden, waar hij vlakbij zijn geboortegrond op een drukke weg helaas werd overreden. Tijdens zijn zwerftocht legde hij 1500 km af, en werd ‘Der Wanderwolf’ gedoopt, wat, in een minder correcte vertaling in het Nederlands ‘De wandelwolf’ werd.
Dit was de eerste officieel geregistreerde wolf in Nederland sinds zijn verdwijnen een 150 jaar geleden. Duitsland schonk het kadaver aan haar buurland. Zo kwam op 29 januari deze wolf terug aan in Nederland, helaas in erg slechte staat en ondanks de vele ijspacks en isolatiemateriaal al erg sterk ruikend. De wolf werd zo goed mogelijk opgelapt en staat nu tentoongesteld in het Naturalismuseum in Leiden, naast de ‘Wolf van Luttelgeest’.
België
De laatste wolf in België is neergeschoten in 1898, nabij Virton. Maar de wolf was even terug in ons land. In 2011 maakte de ploeg van ‘Dieren in nesten’ een opname van een wilde wolf bij Gedinne. Waarschijnlijk zal het daarbij niet blijven. Op 80 km van de Belgisch-Franse grens, in de Vogezen, worden met enige regelmaat wolven gespot. En in februari 2014 werd een wolf gefotografeerd in de Argonne, nabij de Frans-Belgische grens.
De Ardennen zijn een geschikt leefgebied voor wolven. Er is voldoende prooi: reëen en everzwijnen. Maar wil de Belg wel de wolf terug? Als je ziet welke commotie vossen al oproepen, dan weet je het antwoord.
Natuurpunt dringt al enige tijd bij de regering aan voor het opmaken van een wolvenplan, zoals in Nederland. Maar onze beleidsvoerders willen niet mee.
‘Het lijkt ons voorbarig om mensen en middelen vrij te maken voor actieplannen’ zei in maart 2015 leefmilieuminister Joke Schauvlieghe. Ook de andere soortbeschermingsplannen, de minister beloofde er vier per jaar goed te keuren, blijven lang in de ministeriële kast liggen. De geest van Dehaene ‘We zullen de problemen wel oplossen als ze zich stellen’ waart nog over ons land.
Overigens speelt België wel degelijk een rol in het wolvenverhaal: in 2011 knalden Belgische jagers in Polen twee wolven af. Gelukkig werden ze gesnapt en veroordeeld.
In Vlaanderen verdween de laatste wolf in 1860. Sindsdien veranderde het Vlaamse landschap grondig. Op vlak van ruimtelijke ordening en natuur is Vlaanderen wel iets aparts in de Europese Unie. Het is de regio met de kleinste natuurgebieden en het dichtste wegennet. Dat speelt een belangrijke rol als het over wolven gaat.
Wie Vlaanderen in een rechte lijn zou doorkruisen, moet gemiddeld om de 300 meter een weg oversteken. Dat is wat een wolf overkomt die door Vlaanderen wil. Je zou het ook positief kunnen zien. In Vlaanderen sneuvelen jaarlijks 8 miljoen dieren op onze wegen. Dat zijn er 22 000 per dag of 15 per minuut. In Vlaanderen zou een behoorlijke wolvenpopulatie kunnen leven die zelfs geen wild hoeft te vangen. Onze wegen aflopen en opeten wat je onderweg vindt, is voldoende.
Er zullen af en toe (wilde) wolven opduiken in Vlaanderen, dat is onvermijdelijk. Een jonge wolf uit Duitsland of Frankrijk die het vertrouwde leefgebied verlaat, op zoek naar een nieuw territorium en een knappe wolvin kan honderden kilometers ver trekken. Die wolf heeft een feilloos ingebouwde GPS, die hem op richting houdt. Maar die GPS vertelt hem niet dat het beloofde land dat ver voor hem ligt bestaat uit maagdelijk woud of hectische stadsjungle. Hoe lang heeft een wolf die in Vlaanderen terecht komt nog te leven?