2023: VALK wordt 50 jaar
Het begin
Begin de jaren 70 drong de nood aan milieubewustzijn en natuurbescherming langzaam door in Vlaanderen. Er bewoog wat op vlak van natuur en milieu, zowel bij de overheid als bij de bevolking. Maar de problemen groeiden sneller aan dan de oplossingen.
In oktober 1973 werden in het Belgisch Staatsblad de statuten van een kersverse vereniging gepubliceerd: VALK, Vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen, was geboren. Bij de oprichters zaten heel wat mensen die eerst bij De Wielewaal en Natuurreservaten, en later bij de fusievereniging Natuurpunt, actief waren en/of zijn: Frans Daemen, Yves Lesseliers, Guy Luyts, Gust van de Pol, Vital van Gorp … Drijvende kracht was José Crauwels uit Geel.
De bestuurders wisselden in de loop der jaren, maar er zijn vaste waarden. Mede- oprichter prof. em. Oscar Vanderborght bleef onafgebroken VALK-bestuurder. Jan Claes werd ondervoorzitter in 1997, voorzitter in 2005 en is dat nog steeds,
50 jaar milieuweerwerk
In die periode schoten de illegale weekendhuizen als paddenstoelen uit de grond. VALK heeft zich daar stevig tegen verzet, o.a. in het gebied van De Rode Del te Arendonk.
In de jaren 80 kwam de expresweg Geel-Turnhout in het vizier van VALK, met Ludo Meesters uit Geel als trekker in het verzet tegen die weg.
In Mol programmeerde de gemeente het Sun Parks vakantiedorp in natuurgebied aan de zandput van Mol-Rauw. Het werd een strijdveld voor VALK voor de volgende twintig jaar. VALK zette daar ook haar eerste stappen in de wereld van rechtbankprocedures. Er werden zaken verloren, maar er werden ook opvallende successen geboekt. Het stilleggen van de werken van de bouw van Sun Parks op 14 september 1988, de dag vóór de geplande eerstesteenlegging inclusief uitgebreide viering met de toenmalige eerste minister Geens, bracht VALK volop in de belangstelling. Het rechterlijk bevel, op vraag van VALK, was gebaseerd op het feit dat de bouwvergunning voor het vakantiedorp in natuurgebied (gewestplan) niet legaal was. Een gewestplanwijziging werd noodzakelijk.
Die kwam er, maar niet zo grootschalig als de gemeente Mol had gewenst. Het vakantiedorp moest fiks inboeten qua grootte. De oorspronkelijke plannen voorzagen waterrecreatie over 90% van de wateroppervlakte, maar die verhouding werd na een rechtszaak zowat omgedraaid. Omdat de beheerders van Sun Parks en de gemeente Mol weigerden de op het gewijzigde gewestplan vastgelegde grenzen tussen natuurgebied en recreatiezone te respecteren, werden via deurwaarders tweemaal dwangsomboetes afgedwongen van Sun Parks. Daarvan werd in 1999 tijdens de viering ’25-jaar VALK’ omgerekend (maar niet geactualiseerd) ca. € 27 300 geschonken aan de voorlopers van Natuurpunt, de Wielewaal en Natuurreservaten. Met dat bedrag werden de eerste aankopen in De Vennen en het Griesbroek te Balen (het Grote Netewoud) gefinancierd.
VALK ging grote dossiers niet uit de weg, maar was ook heel actief op kleinere schaal. Van de inspraakmogelijkheden tijdens openbare onderzoeken werd vaak gebruik gemaakt. Voor heel wat verleende vergunningen gingen we in beroep. We stelden dossiers op over bouwmisdrijven en bezorgden die aan de bevoegde instanties. Zo verdwenen nog heel wat illegale weekendhuizen uit het werkingsgebied van VALK.
Naar de rechtbank
Na de eeuwwisseling profileerde VALK zich meer en meer op juridisch vlak. Tot driemaal toe werd de Pidpa-waterwinningsvergunning in het moerasgebied te Balen-Scheps, een EU-habitatgebied, via een procedure van VALK voor de Raad van State vernietigd. Het gebied herstelt nu eindelijk van de verdrogingseffecten van de waterwinning.
Het heel lawaaierige en vervuilende motorcrossterrein Honda-park in Balen-Olmen werd in 2022 stilgelegd na een procedure van VALK voor de Raad van State. Een hernieuwde vergunning werd eveneens aangevochten. De procedure loopt nog, maar de auditeur van de Raad van State adviseerde opnieuw een vernietiging van de vergunning.
De laatste tien jaar profileerde VALK zich ook sterk in juridische acties tegen de ongebreidelde uitbreiding van de grootschalige vee-industrie. VALK kon de bouw van enkele grootschalige stallen tegenhouden of inperken, één ervan eveneens via een lange procedure voor de Raad van State. Als bijkomend positief neveneffect van deze procedure was de Vlaamse overheid verplicht haar versoepelde afstandsregels tot woningen voor grootschalige stallenbouw terug te schroeven.
Ook voor de problematiek van verdroging van De Zegge in Geel door twee belangrijke pompgemalen voor de drooglegging van de landbouwgronden rond dit unieke natuurgebied, zorgde VALK voor een stevige duw in de richting van een oplossing. De drooglegging was illegaal en VALK diende een klacht in; pv’s werden opgesteld en hiermee werd door minister Demir een start gegeven aan het overleg tussen de natuur- en de landbouwsector.
VALK heeft pionierswerk vervuld op vlak van natuur- en milieubescherming. We doorzwommen de klassieke waters van milieuactie: een betoging, petities, ludieke acties in gemeenteraad of bij de minister. Maar al snel zag VALK het belang in van juridisch weerwerk. De natuur- en milieuwetgeving maakte een razendsnelle evolutie door. Niet in het minst door de EU-regelgeving, die een regio als Vlaanderen met historisch weinig interesse in natuur- en milieubehoud, flink de goede kant op duwde. Het grote probleem blijft dat Vlaanderen wel milieu- en natuurbeschermingswetten heeft, maar ze weigert consequent toe te passen. Op die pijnlijke plek heeft VALK flink geduwd. We stellen tevreden vast dat we lang niet meer alleen zijn om via gerechtelijke procedures toepassing van deze wetten en regels af te dwingen.
Inmiddels zijn we een halve eeuw verder. In oktober is het al zo lang geleden dat VALK werd gesticht. Dat moet gevierd worden natuurlijk, met een panelgesprek over de uitdagingen en de toekomst van de milieubeweging.
Het gaat niet goed met de biodiversiteit, het klimaat en ook de mens. Wetenschappers publiceren steeds meer alarmerende rapporten, maar een logge overheid geeft vaak niet thuis; al te dikwijls blijken economische afwegingen op korte termijn zwaarder door te wegen. Onderzoeken leggen ook steeds meer verbanden met allerhande milieuproblemen en dat is een grote uitdaging, maar ook een kans voor de milieubeweging om die (soms vervelende) boodschap lokaal en regionaal te vertalen in concrete actie. Wetenschappers en pers kunnen daarbij niet aan de kant blijven staan naar onze mening.
Begin de jaren 70 drong de nood aan milieubewustzijn en natuurbescherming langzaam door in Vlaanderen. Er bewoog wat op vlak van natuur en milieu, zowel bij de overheid als bij de bevolking. Maar de problemen groeiden sneller aan dan de oplossingen.
In oktober 1973 werden in het Belgisch Staatsblad de statuten van een kersverse vereniging gepubliceerd: VALK, Vzw Actiegroep Leefmilieu Kempen, was geboren. Bij de oprichters zaten heel wat mensen die eerst bij De Wielewaal en Natuurreservaten, en later bij de fusievereniging Natuurpunt, actief waren en/of zijn: Frans Daemen, Yves Lesseliers, Guy Luyts, Gust van de Pol, Vital van Gorp … Drijvende kracht was José Crauwels uit Geel.
De bestuurders wisselden in de loop der jaren, maar er zijn vaste waarden. Mede- oprichter prof. em. Oscar Vanderborght bleef onafgebroken VALK-bestuurder. Jan Claes werd ondervoorzitter in 1997, voorzitter in 2005 en is dat nog steeds,
50 jaar milieuweerwerk
In die periode schoten de illegale weekendhuizen als paddenstoelen uit de grond. VALK heeft zich daar stevig tegen verzet, o.a. in het gebied van De Rode Del te Arendonk.
In de jaren 80 kwam de expresweg Geel-Turnhout in het vizier van VALK, met Ludo Meesters uit Geel als trekker in het verzet tegen die weg.
In Mol programmeerde de gemeente het Sun Parks vakantiedorp in natuurgebied aan de zandput van Mol-Rauw. Het werd een strijdveld voor VALK voor de volgende twintig jaar. VALK zette daar ook haar eerste stappen in de wereld van rechtbankprocedures. Er werden zaken verloren, maar er werden ook opvallende successen geboekt. Het stilleggen van de werken van de bouw van Sun Parks op 14 september 1988, de dag vóór de geplande eerstesteenlegging inclusief uitgebreide viering met de toenmalige eerste minister Geens, bracht VALK volop in de belangstelling. Het rechterlijk bevel, op vraag van VALK, was gebaseerd op het feit dat de bouwvergunning voor het vakantiedorp in natuurgebied (gewestplan) niet legaal was. Een gewestplanwijziging werd noodzakelijk.
Die kwam er, maar niet zo grootschalig als de gemeente Mol had gewenst. Het vakantiedorp moest fiks inboeten qua grootte. De oorspronkelijke plannen voorzagen waterrecreatie over 90% van de wateroppervlakte, maar die verhouding werd na een rechtszaak zowat omgedraaid. Omdat de beheerders van Sun Parks en de gemeente Mol weigerden de op het gewijzigde gewestplan vastgelegde grenzen tussen natuurgebied en recreatiezone te respecteren, werden via deurwaarders tweemaal dwangsomboetes afgedwongen van Sun Parks. Daarvan werd in 1999 tijdens de viering ’25-jaar VALK’ omgerekend (maar niet geactualiseerd) ca. € 27 300 geschonken aan de voorlopers van Natuurpunt, de Wielewaal en Natuurreservaten. Met dat bedrag werden de eerste aankopen in De Vennen en het Griesbroek te Balen (het Grote Netewoud) gefinancierd.
VALK ging grote dossiers niet uit de weg, maar was ook heel actief op kleinere schaal. Van de inspraakmogelijkheden tijdens openbare onderzoeken werd vaak gebruik gemaakt. Voor heel wat verleende vergunningen gingen we in beroep. We stelden dossiers op over bouwmisdrijven en bezorgden die aan de bevoegde instanties. Zo verdwenen nog heel wat illegale weekendhuizen uit het werkingsgebied van VALK.
Naar de rechtbank
Na de eeuwwisseling profileerde VALK zich meer en meer op juridisch vlak. Tot driemaal toe werd de Pidpa-waterwinningsvergunning in het moerasgebied te Balen-Scheps, een EU-habitatgebied, via een procedure van VALK voor de Raad van State vernietigd. Het gebied herstelt nu eindelijk van de verdrogingseffecten van de waterwinning.
Het heel lawaaierige en vervuilende motorcrossterrein Honda-park in Balen-Olmen werd in 2022 stilgelegd na een procedure van VALK voor de Raad van State. Een hernieuwde vergunning werd eveneens aangevochten. De procedure loopt nog, maar de auditeur van de Raad van State adviseerde opnieuw een vernietiging van de vergunning.
De laatste tien jaar profileerde VALK zich ook sterk in juridische acties tegen de ongebreidelde uitbreiding van de grootschalige vee-industrie. VALK kon de bouw van enkele grootschalige stallen tegenhouden of inperken, één ervan eveneens via een lange procedure voor de Raad van State. Als bijkomend positief neveneffect van deze procedure was de Vlaamse overheid verplicht haar versoepelde afstandsregels tot woningen voor grootschalige stallenbouw terug te schroeven.
Ook voor de problematiek van verdroging van De Zegge in Geel door twee belangrijke pompgemalen voor de drooglegging van de landbouwgronden rond dit unieke natuurgebied, zorgde VALK voor een stevige duw in de richting van een oplossing. De drooglegging was illegaal en VALK diende een klacht in; pv’s werden opgesteld en hiermee werd door minister Demir een start gegeven aan het overleg tussen de natuur- en de landbouwsector.
VALK heeft pionierswerk vervuld op vlak van natuur- en milieubescherming. We doorzwommen de klassieke waters van milieuactie: een betoging, petities, ludieke acties in gemeenteraad of bij de minister. Maar al snel zag VALK het belang in van juridisch weerwerk. De natuur- en milieuwetgeving maakte een razendsnelle evolutie door. Niet in het minst door de EU-regelgeving, die een regio als Vlaanderen met historisch weinig interesse in natuur- en milieubehoud, flink de goede kant op duwde. Het grote probleem blijft dat Vlaanderen wel milieu- en natuurbeschermingswetten heeft, maar ze weigert consequent toe te passen. Op die pijnlijke plek heeft VALK flink geduwd. We stellen tevreden vast dat we lang niet meer alleen zijn om via gerechtelijke procedures toepassing van deze wetten en regels af te dwingen.
Inmiddels zijn we een halve eeuw verder. In oktober is het al zo lang geleden dat VALK werd gesticht. Dat moet gevierd worden natuurlijk, met een panelgesprek over de uitdagingen en de toekomst van de milieubeweging.
Het gaat niet goed met de biodiversiteit, het klimaat en ook de mens. Wetenschappers publiceren steeds meer alarmerende rapporten, maar een logge overheid geeft vaak niet thuis; al te dikwijls blijken economische afwegingen op korte termijn zwaarder door te wegen. Onderzoeken leggen ook steeds meer verbanden met allerhande milieuproblemen en dat is een grote uitdaging, maar ook een kans voor de milieubeweging om die (soms vervelende) boodschap lokaal en regionaal te vertalen in concrete actie. Wetenschappers en pers kunnen daarbij niet aan de kant blijven staan naar onze mening.