De Abdij van Averbode
Hoe zit het daar nu mee?
De Norbertijnerabt in zijn lange witte pij staat er wat moedeloos bij. De abdijboerderij moet tegen 2025 sluiten.
‘Onze band met de landbouw, het bewerken van grond en de voedselproductie heeft er on onze negenhonderdjarige geschiedenis altijd bijgehoord’ zegt abt Marc Fierens. Het is 26 april, camera’s klikken, de talrijk opgekomen pers dirigeert de abt naar de meest pittoreske hoeken voor het perfecte beeld.
De boerderij van de Norbertijnen, een melkveebedrijf, stoot te veel stikstof uit op de omliggende natuurgebieden. Deze, en veertig andere ‘rode’ landbouwbedrijven in Vlaanderen, moet sluiten door het stikstofakkoord.
Gaat dat nu niet te ver, vraagt men zich af na het zien van de beelden. Een eeuwenoude landbouwuitbating, gerund door paters, die weg moet? Dat is toch wat de Boerenbond ons wil laten geloven. Nee, het zit anders ineen.
De boerderij, die beheerd wordt door een landbouwersgezin in opdracht van de abdij, was tot 2014 kleinschalig, met een dertigtal melkkoeien.
De paters lieten zich vanaf 2010 adviseren over de toekomst van hun landbouwbedrijf. ‘We overwogen om biologische of andere vormen van landbouw te gaan beoefenen, maar dat zou ons financieel te kwetsbaar hebben gemaakt’ zegt de abt, die de vzw Abdij van Averbode met een vermogen van 107 miljoen euro’s beheerd.
De professionele adviesbureaus die de norbertijnen hadden ingehuurd, wezen maar één richting aan: vergroten. Niet moeilijk, heel veel van deze adviesbureaus hebben banden met de Boerenbond. De Boerenbond zelf is via nevenfirma’s leverancier van alles wat nodig is om tot die schaalvergroting te komen. Wat zou je dan kleinschalig of biologisch aan je klanten aanpraten.
In 2014 kreeg de abdij bericht dat de boerderij in ‘oranje zone’ lag. Oranje zones zijn gebieden waar de stikstofuitstoot op omliggende natuurgebieden al groot is, een te grote negatieve invloed hierop hebben en dus aanpassingen nodig kunnen zijn. In zulke gebieden kan je ook beter niet uitbreiden.
In een rode zone is de stikstofproblematiek nog veel erger, kan niet meer opgelost worden door stikstofverminderende maatregelen te nemen en is stoppen of herlokalisatie de boodschap.
De abdij diende toch een milieuaanvraag in voor vergroting van 30 stuks melkvee naar 145 stuks, en ontving in 2015 zonder problemen die vergunning. Met positief advies van de Vlaamse agentschappen Landbouw en Visserij en Agentschap Natuur en Bos* (ANB). Er moesten wel maatregelen genomen worden om de stikstofuitstoot te beperken maar die eisen waren niet te hoog.
Later dat jaar kleurde de boerderij rood op de stikstoflijst. Wat veel logischer is dan de inkleuring oranje. Bekijk even de luchtfoto’s hieronder. De boerderij ligt echt middenin natuur.
Groen, oranje of rood
Hoe kwam de Vlaamse overheid aan de inkleuring van oranje en rode zones? Dat is een verhaal op zich en een schoolvoorbeeld van slecht bestuur, dankzij de ijzersterke lobbymachine van Boerenbond en co.
Einde vorige eeuw stelde de Europese Unie plannen op om een robuust beschermd natuurnetwerk over Europa te leggen: de Natura-2000 gebieden. Die bestonden uit Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijngebieden.
Elk land van de EU was verplicht op zijn grondgebied een aantal Vogel- en Habitatgebieden af te bakenen, zones waar bedreigde vogelsoorten en habitats in voorkwamen. Deze EU-richtlijnen zijn bindend. In de afgebakende gebieden moeten maatregelen genomen worden om de bedreigde soorten en habitats te beschermen en in goede staat van instandhouding te brengen.
In de hele EU werden 27.000 Natura-2000 gebieden aangeduid, of 1.150.000 km2, een 18% van de oppervlakte van de EU. Vlaanderen duidde 62 gebieden aan ,166.000 ha of 12,3% van de oppervlakte.
De afbakening werd in Vlaanderen, zij het met de nodige vertraging, redelijk correct uitgevoerd op basis van wetenschappelijke informatie van het INBO (Instituut voor Natuur en BosOnderzoek).
Maar toen kwamen de maatregelen aan beurt om de betreffende natuurwaarden in ‘goede staat van instandhouding’ te brengen, het opstellen van de instandhoudingsdoelstellingen. Dat schoot helemaal niet op.
Probleem was dat de te beschermen soorten en habitats in Vlaanderen hoofdzakelijk in slechte staat van instandhouding zijn, en er weinig verbetering in zicht kwam. Dat bleek uit de (door de EU verplichtte) rapporten van het INBO (44 habitattypes in Vlaanderen, 3 in gunstige staat van instandhouding, 41 in matige ongunstige tot zeer ongunstige toestand).
Voor die achteruitgang zijn er verschillende redenen, maar één van de belangrijkste is de hoge impact van de industriële landbouw op de natuur. Met een enorme stikstofdruk op de natuurgebieden. In Vlaanderen wordt voor de meeste EU-habitats de kritische last van stikstofuitstoot (als de kritische last overschreden wordt, is een ontwikkeling van de habitatdoelstellingen in dat gebied niet mogelijk) overschreden. Voor biotopen van voedselarme situaties, bv heiden, is die overschrijding 95%.
Tussen 2009 en 2014 startte uitgebreid overleg tussen de overheid, natuurverenigingen , landbouw en ondernemers over de maatregelen voor natuurontwikkeling die konden worden genomen. Wat al snel duidelijk was: natuurbescherming mocht de belangen van economie en landbouw niet in de weg staan.
De overheid gaf de Vlaamse Instelling voor technologisch Onderzoek (VITO) de opdracht een computermodel te ontwikkelen om uit te zoeken waar nog natuur kon ontwikkeld worden zonder het de landbouw en andere belangen moeilijk te maken. In dat zoekzonemodel werden allerlei parameters ingebracht en de PC berekende waar natuurontwikkeling nog kansen maakte.
Het computermodel kampte met heel wat gebreken. Als bijvoorbeeld in een beekvallei aangeduid als EU-habitatgebied de ontwikkeling van broekbos niet mogelijk was omdat er landbouwbedrijven de vallei droogtrokken, werd broekbosontwikkeling verplaatst naar hogere zandruggen. Daar aard geen broekbos, de PC had blijkbaar geen biologie gestudeerd. Toch ging Vlaanderen, als enige in Europa, door met deze modelmatige aanpak.
De Boerenbond zag het stikstofprobleem aankomen, en vroeg de overheid de impact van elk landbouwbedrijf op beschermde natuur in te schatten. De resultaten werden vertaald in kleurcodes. Rood betekende dat een bedrijf voor meer dan 50% bijdroeg aan de overschrijding van de kritische last voor de natuurgebieden in de omgeving. Die bedrijven moeten sluiten of verhuizen.
Oranje: die bedrijven kunnen blijven als ze hun stikstofemissies flink terugschroeven.
Groen: geen probleem.
De eerste ‘runs’ van het computerprogramma brachten erg veel bedrijven aan het licht die hun stikstofemissies moesten terugschroeven. Er werden heel wat verfijningen aan de berekeningswijze aangebracht, zodat een groot aantal landbouwbedrijven in een betere inkleuring vielen. Maar ook dan bleven er 134 piekbelasters (rood) en 1421 bedrijven in oranje zone. In oktober 2014 kregen deze landbouwers een brief in de bus (ook Averbode, oranje kleur) met het slechte nieuws.
De consternatie bij lokale besturen en boeren was groot. De lijst moest nog veel korter. En daar ging toenmalig leefmilieuminister Schauvliege voor zorgen.
Er werd geschoven met natuurzoekzones. Het uittekenen van zoekzones is zo al een manke manier van werken. Als een bedrijf te veel negatieve invloed heeft op een bestaand natuurgebied, wordt in de omgeving gezocht of elders de stikstofuitstoot van het bedrijf of andere bedrijven minder invloed hebben. Daar kan dan, in theorie, een nieuw natuurgebied kan ontwikkeld worden. Eigenlijk zo al een onmogelijke opdracht in het versnipperde Vlaanderen. De werkwijze is te vergelijken met hoe Vlaanderen omgaat met de aanvragen om bos te rooien. Dat werd heel vaak vergund, als je maar elders boompjes terug plant (of er voor betaald). Net of een jonge aanplanting dezelfde ecologische waarde heeft als een bos van 70 jaar.
Zoekzones werden dus verschoven. Maar er werd ook constant geprutst aan de parameters die in het computerprogramma werden ingegeven. De doelen om kwetsbare natuur te behouden werden tot het uiterste minimum gebracht waarvan men dacht dat de EU er nog mee kon leven. Zo moest maar op een heel beperkte oppervlakte van de vogel en habitatrichtlijngebieden de natuurdoelen gehaald worden. Als men dacht dat van een bedreigd biotoop het behouden van enkele hectaren voldoende was om de bedreigde soorten er in niet te laten uitsterven, voldeden die paar hectaren. Volgens de theorie. Maar zelfs het halen van die schrale doelen was een optimistische prognose van de beleidsmakers.
Buiten de magere zones met de EU-doelen was de natuur vogelvrij. Na tientallen runs van het computermodel kwam men uit op een nieuwe rode lijst van 58 bedrijven in 2015. Een deel daarvan liet zich uitkopen, er bleven er nog 41 over, waarvan de Averbode-abdijboerderij.
De rest van de landbouw kreeg een vrijbrief. Vergunning na vergunning voor vergroting van de veestapel werd goedgekeurd. De totale stikstofdruk in Vlaanderen schakelde een versnelling hoger.
Volgens alle experts kan Vlaanderen nooit de doelen van de EU halen. Niet alleen de experts. De EU dreigt met ingebrekestelling en boetes. Rechters blokkeerden individuele veestapeluitbreidingen (o.a. VALK startte procedures). Het stikstofarrest van 25 februari 2021 blokkeerde alle veestapeluitbreidingen. Alle experts zijn het er ook over eens dat het in Vlaanderen heel moeilijk wordt om recht te trekken wat structureel scheef is gegroeid.
Nederland zit trouwens in dezelfde situatie. Ook daar legde een stikstofarrest de landbouw aan banden. En daar plant de regering echt drastische maatregelen voor inkrimping van de veestapel. Daar zijn de 41 rode bedrijven in Vlaanderen peanuts tegen.
Persbericht gestuurd door de Boerenbond
Daar stond dus abt Fierens, op de binnenplein van de abdij. Gefotografeerd langs alle kanten en gepubliceerd in alle kranten. En in prime time op de TV-nieuwszenders.
Zijn verzet tegen de sluitingsplannen misten hun effect niet. Het sloeg breuken in de moeizaam bedongen politieke consensus rond het stikstofakkoord. Minister van landbouw Crevits suggereerde zelfs dat alle rode bedrijven voor herziening van hun status in gesprek konden gaan met de administratie.
Maar de abt voelde zich toch wel wat misbruikt. ‘We zouden dat protest nooit uit onszelf hebben georganiseerd’ liet abt Fierens in De Standaard van 6 mei dit jaar optekenen. Het was de Boerenbond die de paters aanporden en in contact brachten met andere getroffen landbouwers uit de omgeving. ‘Het was nooit onze bedoeling om hier zo diep in betrokken te raken’ vervolgt Fierens. Dat voelt best ongemakkelijk’.
De abt voegt er aan toe: ‘We vragen ons nu af of we toch niet een ander model hadden moeten kiezen’.
Financieel is het sluiten van de abdijboerderij ook niet echt een ramp voor de paters. Een investering van 3 miljoen euro, waarvan ze in 2014, bij de aanvraag uitbreiding voor een bedrijf ingekleurd in oranje zone, al hadden kunnen weten dat het een heel groot risico inhield, dreigt in het water te vallen. Maar de vzw Abdij van Averbode beschikt over een vermogen van 107 miljoen euro, dus dat is best op te vangen. Zelfs de abdijkaas wordt allang niet meer met melk van de eigen boerderij gemaakt, maar van de melk van alle boeren die leveren aan producent Milcobel. Idem voor het brood en bier dat de naam van de abdij draagt.
Minister van Omgeving Zuhal Demir blijft er kalm onder. ‘Ik heb nog geen rationeel argument gehoord waarom we het bedrijf van Averbode van die lijst zouden halen’ zegt ze.
De vraag is dan ook niet waarom de abdijhoeve op de rode lijst terechtkwam en dicht moet. Wel hoe het mogelijk is dat een boerderij midden in kwetsbaar natuurgebied, met een veel te hoge stikstofdruk op het natuurgebied en in een regio (Vlaanderen) met de hoogste stukstofdruk van Europa, tegen alle Europese regels in, toch een vergunning kreeg. Goed wetende dat dit het stikstofprobleem alleen maar erger maakt, en Vlaanderen in conflict met de EU komt. Met allerlei onprettige gevolgen, waarvan de houders van de dubieuze vergunning mede slachtoffer van zijn.
Een vraag waar mevrouw Joke Schauvliege, in 2015 leefmilieuminister, ongetwijfeld een antwoord op zou kunnen geven.
Onderzoek naar gunstige adviezen van ANB
Demir wil dat antwoord wel. Ze vroeg een onderzoek naar 25 dossiers van landbouwbedrijven die op de rode lijst stonden, maar toch vergund werden. Met gunstig advies van het Agentschap Natuur en Bos.
De minister bestelde een audit bij Audit Vlaanderen naar de manier waarop het ANB adviezen verleende bij vergunningsaanvragen voor landbouwbedrijven. Vaak werd een aanvankelijk ongunstig advies omgebogen naar een gunstig advies, nadat er contacten waren geweest met de Boerenbond.
‘Ik moet helaas vaststellen dat bedrijven vergunningen hebben gekregen die in strijd waren met de toenmalige geldende regels’ zegt Demir. ‘Op zijn minst werd de indruk gewekt dat het overleg tussen de Boerenbond en ANB heeft geleid tot gunstige beoordelingen en afgeleverde vergunningen’ vervolgt ze. ‘Bovendien werd er in de adviezen al te gemakkelijk vanuit gegaan dat de maatregelen die de vergunningaanvrager stelde, ook effectief werken’.
Vast staat dat in verschillende dossiers er rechtstreekse contacten waren tussen het ANB en de Boerenbond, en dat die dossiers vergund werden, hoewel ze op de rode lijst stonden.
Ex-minister Schauvliege reageerde ongerust: ‘Het is bijzonder erg om vast te stellen dat we niet kunnen vertrouwen op adviezen van de Vlaamse Overheid’ zegt ze in een reactie. Bijzonder cynisch, Schauvliege en haar pion aan het hoofd van ANB verplichtte de administratie de wetgeving te negeren en de adviezen bij te sturen.
Inmiddels heeft minister Demir politiebescherming. Bij een overleg van Demir met landbouwers in Merksplas parkeerden verhitte boeren een tractor aan de vergaderlocatie. Op de tractor was een galg gemonteerd met een opgehangen pop, en een bord ‘Demir aan de strop’.
En dan is er nog dit. De Boerenbond was zelf de vragende partij om een lijst op te stellen van bedrijven met een te hoge stikstofdruk. De bedrijven in rode zones. Die lijst kwam er, met een miniem aantal bedrijven dank zij lobbywerk van deze Boerenbond (zie hierboven). En nu haalt de Boerenbond alle truuken uit de kast om zelfs deze betwistbare lijst aan de kant te schuiven.
Om af te sluiten: Tijdens een controle op 30 maart 2022 ontdekte de Omgevingsinspectie van de Vlaamse overheid dat op de norbertijnerabdij illegaal varkens geslacht worden. ‘Ja, we slachten er elk jaar een 16-tal varkens’ geeft abt Fierens toe. ‘Allemaal voor eigen consumptie’. De inspectiediensten stelden ook uitvloei van drijfmest naar de omgeving vast en lekverliezen van koelgassen. Een proces-verbaal werd opgesteld. Ook engeltjes laten wel eens een steek vallen.
---
De informatie van dit artikel werd gehaald uit diverse bronnen. Vooral het uitgebreide artikel uit de Standaard van 7 mei 2022 ‘Gesjacher in de achterkamers: hoe de rode lijst van vervuilende boerderijen tot stand kwam’ van Ine Renson, was bijzonder boeiend, evenals ‘Het was opschalen of stoppen, zeiden de consultans’ van 6 mei 2022, De Standaard van Jef Poppelmonde.
Bijzonder was dat ik het gefoefel van Vlaanderen om toch maar zo weinig mogelijk EU-natuur te beschermen, zowat vanaf de eerste rij mocht meemaken, toen ik nog werkte voor het Agentschap voor Natuur en Bos. Enkel het minimum van het minimum van de EU-verplichtingen moesten gehaald worden. Daardoor werden zowat alle aanvragen met negatieve impact op de Europese habitat en vogelrichtlijnen toch vergund, hoewel ze vaak negatief vertrokken van uit de buitendiensten. En als het niet anders kon, zouden negatieve gevolgen gecompenseerd worden door later wel even op een andere plaats (de zoekzones) natuur te gaan ontwikkelen.
Die gevonden zoekzones waren vaak absoluut onrealistisch. Zo werd bijvoorbeeld, om de verdroging van door de EU beschermde natte natuur door de waterwinning te Balen Scheps op ANB-natuurgebied, zoekzones goedgekeurd die in de praktijk maisakkers waren die in privé-bezit waren en in praktijk veel te droog om maar een rudimenteer soort natte natuur te kunnen ontwikkelen. En in de praktijk werden ook geen stappen ondernomen om in die zoekzones effectief natuur te ontwikkelen. En nu we toch even PIDPA aanhalen: ook die adviezen, die negatief vertrokken bij het celhoofd advisering van de provincie Antwerpen, werden herschreven in Brussel en vervelden tot positief.
Michel van Buggenhout